Επανάσταση «Γουτεμβέργιος 2.0»!

Νίκος Χ. Βαρσακέλης Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

barsak@econ.auth.gr

Στα μέσα του 15^ου αιώνα ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος εφηύρε την τυπογραφία και έδωσε στην ανθρωπότητα την δυνατότητα να προχωρήσει στην Αναγέννηση, την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης, την εκπαίδευση, την βιομηχανική επανάσταση και τελικά στην άνευ προηγουμένου ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου κατά τον 20^ο αιώνα. Μέχρι τον Γουτεμβέργιο η γνώση ήταν περιορισμένη στα μοναστήρια και στις αυλές καθώς η χειρόγραφη αντιγραφή ήταν αδύνατον να φτάσει και στον απλό πολίτη.

Φαίνεται ότι στην εποχή μας βιώνουμε, ενδεχομένως, μια επανάσταση όπως αυτή του Γουτεμβέργιου και μπορούμε να την ονομάσουμε «Γουτεμβέργιος 2.0». Το βασικό χαρακτηριστικό της πρώτης επανάστασης ήταν η διάχυση της πληροφορίας και της γνώσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το βασικό χαρακτηριστικό της επανάστασης «Γουτεμβέργιος 2.0» είναι η μεταφορά ευφυίας από τον άνθρωπο στην μηχανή.  Ποια είναι αυτά τα γεγονότα που μας οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα;

Ο αριθμός των δεδομένων έχει λάβει τεράστια διάσταση και αυξάνει με εκθετικό ρυθμό. Ήδη σε παγκόσμια κλίμακα έχουν εγκατασταθεί εκατομμύρια αισθητήρες που συλλέγουν δεδομένα από τις κινήσεις σε πόλεις μέχρι τη κατανάλωση νερού στο νοικοκυριό στο Λος Άντζελες. Σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό δημιουργούνται αισθητήρες που θα προσφέρουν όλο και περισσότερα δεδομένα. Για την επεξεργασία και διαχείριση αυτών των δεδομένων η επιστήμη σε διάφορους κλάδους της δημιουργεί όλο και ταχύτερους και πιο ευφυείς αλγορίθμους. Ταυτόχρονα, η υπολογιστική ισχύς των μηχανών ακολουθεί επίσης εκθετική πορεία.

Όμως δεν είναι μόνο αυτός ο τεράστιος όγκος δεδομένων και η δημιουργία των ευφυών αλγορίθμων για την επεξεργασία τους, αλλά ταυτόχρονα εξελίσσεται η τεχνητή νοημοσύνη που οδηγεί στην δυνατότητα των μηχανών για μεταφράσεις σε ψηφιακές γλώσσες, στην συσχέτιση μεταξύ των  μηχανών και σε παραγωγικό συλλογισμό. Σήμερα, για παράδειγμα, έχουν δημιουργηθεί αλγόριθμοι για την ανάλυση νομικών κειμένων και δικογράφων.

Φτάνουμε λοιπόν σε μια εποχή που στις επιχειρήσεις και στους οργανισμούς οι μηχανές θα έχουν την ευφυία να λαμβάνουν αποφάσεις. Η συνεργασία (association) μεταξύ των μηχανών δίνει την δυνατότητα για παραγγελιές όταν το ράφι «διαπιστώνει» ότι μειώνεται το απόθεμα κάτω από το όριο, το οποίο έχει ήδη υπολογισθεί σε προηγούμενο στάδιο με την χρήση των δεδομένων που έχει συλλέξει και επεξεργαστεί το σύστημα. Την πληροφορία συγκεντρώνει άλλος αλγόριθμος που αποφασίζει να δοθεί παραγγελία σε προμηθευτή, αφού προηγουμένως έχει ελέγξει την χρηματοοικονομική δυνατότητα της επιχείρησης. Με αυτόν τον τρόπο θα φτάσει μέχρι τον εκσκαφέα του ορυχείου για το μετάλλευμα που λειτουργεί αυτόματα με αισθητήρες και παίρνει αποφάσεις που θα σκάψει.

Όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης, δεν αναφερόμαστε πλέον σε απλή εισαγωγή μηχανών στην παραγωγή αλλά για την μεταφορά της ευφυίας από τους εργαζόμενους στην μηχανή. Μέχρι την εποχή μας, οι εργαζόμενο συνεισέφεραν στην παραγωγή την ευφυία και την φυσική τους δύναμη ενώ οι μηχανές, ακόμη και οι πιο σύγχρονες, την επαναληπτική «σωματική» λειτουργία τους. Αυτός ο συνδυασμός οδήγησε στην αναπτυξιακή έκρηξη του 20^ου αιώνα. Στα επόμενα χρόνια όμως θα μειώνεται όλο και περισσότερο η συνεισφορά των εργαζόμενων και θα αυξάνει η συμμετοχή των ευφυών μηχανών που θα παίρνουν αποφάσεις. Το νέο παραγωγικό σύστημα θα είναι αυτό-οργανούμενο, προσαρμοστικό στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και δυναμικό. Το νέο παραγωγικό σύστημα που στηρίζεται στην επανάσταση «Γουτεμβέργιος 2.0» δεν είναι απλά αυτό που έχει καθιερωθεί ως όρος «internet of things”, αλλά στην ευφυή δράση που δεν πηγάζει από τους εργαζόμενους.

Από την απλή παράθεση των παραπάνω αντιλαμβανόμαστε ότι οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες θα είναι τεράστιες. Το βέβαιο είναι ότι: α) η παραγωγικότητα θα αυξηθεί, β) πολλές θέσεις απασχόλησης θα αντικατασταθούν από μηχανές – καμία πλέον θέση δεν είναι εξασφαλισμένη, γ) νέες θέσεις θα δημιουργηθούν, όπως συνέβη, βέβαια, και κατά τις προηγούμενες περιόδους της ιστορίας.

Επειδή όμως το μέλλον που περιγράψαμε είναι αύριο, οι κοινωνίες θα πρέπει να σχεδιάσουν και να προετοιμασθούν από σήμερα. Ερωτήματα που προκύπτουν είναι για παράδειγμα ποιες προσαρμογές πρέπει να γίνουν στο εκπαιδευτικό σύστημα, πως θα αντιμετωπίσουμε τους εκατομμύρια εργαζόμενους των οποίων οι θέσεις εργασίας θα αντικατασταθούν από μηχανές, πως θα διανέμεται το εισόδημα που θα δημιουργείται κυρίως από μηχανές, ποια θα είναι η δυνατότητα άσκησης οικονομικής πολιτικής, κ.α. Και επειδή μας ενδιαφέρει και η χώρα μας πως βλέπουμε την Ελλάδα σε αυτό το νέο περιβάλλον;