Οκτώβριος 1912 : Η Χαλάστρα και η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Μια άγνωστη πτυχή της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 1912 είναι και η συμβολή της Χαλάστρας, τότε Κουλακιάς…

Ένα γεγονός που συχνά αποσιωπάται από τα βιβλία της ιστορίας και δυστυχώς δεν είναι ευρέως διαδεδομένο είναι η συνεισφορά της Χαλάστρας στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Ξετυλίγοντας λοιπόν το νήμα των ιστορικών γεγονότων βρίσκουμε την Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα ως ένα φτωχό, μικρό και αδύναμο κράτος της νότιας Βαλκανικής. Η ήττα στον πόλεμο του 1897, οι χρεοκοπίες της δεκαετίας του 1890 και αδιέξοδα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής είναι τα βάρη του ελλαδικού κράτους στην αυγή του 20ου αιώνα. Όμως, εκτός του ελλαδικού κράτους, που μέχρι το 1912 φτάνει μόνο μέχρι και τη Θεσσαλία, ζει και δραστηριοποιείται ένας ακμαίος ελληνισμός που ονειρεύεται την ένωση με την Ελλάδα, την απελευθέρωσή του. Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας εμπνέει και είναι η κινητήριος δύναμη του ελληνισμού.
Η περιοχή της Μακεδονίας στις αρχές του 20ου αιώνα εξελίσσεται σε πεδίο σκληρού ανταγωνισμού μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας. Έτσι, από το 1904 ως το 1908 ο ανταγωνισμός εξελίσσεται σε ένοπλη σύγκρουση αντάρτικων ομάδων• από την μια πλευρά οι Έλληνες Μακεδονομάχοι και από την άλλη πλευρά οι Βούλγαροι Κομιτατζήδες. Ο τουρκικός στρατός επεμβαίνει συχνά σε βάρος των Ελλήνων. Ο Μακεδονικός Αγώνας πλέον διεξάγεται με μεγάλη ένταση. Ηρωικά κατορθώματα καταγράφονται από δεκάδες αφανείς ήρωες – μακεδονομάχους. Μέρος της ένοπλης σύγκρουσης διεξάγεται στα ελώδη νερά της λίμνης των Γιαννιτσών, στον περίφημο Βάλτο, γνωστός κι από το έργο της Πηνελόπης Δέλτα «Στα μυστικά του Βάλτου». Στα πλαίσια του Μακεδονικού Αγώνα, ο τόπος μας, η Κουλιακιά, συμμετέχει και συνεισφέρει. Δεν είναι μόνο η δράση γνωστών Κουλιακιωτών Μακεδονομάχων όπως ο Φώτης Τερζής και ο Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος. Δεν είναι μόνο τα παλικάρια που πληρώνουν με τίμημα της ζωής τους τον πόθο για την ελευθερία. Είναι και η ύπαρξη σχολείων και η συμβολή της εκκλησίας για να χαλυβδωθεί η εθνική συνείδηση των ντόπιων και να μην υποκύψουν στους εκβιασμούς, τις πιέσεις και την ωμή βία των Βουλγάρων Κομιτατζήδων. Καθ’ όλη η διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα Κουλιακιώτες ψαράδες μεταφέρουν με διάφορα πλοιάρια εθελοντές μακεδονομάχους και πολεμικό υλικό από και προς την ελεύθερη Ελλάδα. Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στην περιοχή Τσαλίκοβο λειτουργεί ως κρυσφήγετο και τόπος μεταφόρτωσης των όπλων. Οι Κουλιακιώτες της εποχής εγγράφονται στον ατελείωτο κατάλογο των Ελλήνων, που πολέμησαν, μάτωσαν και πέθαναν για την ελευθερία.

Γύρω στα 1908 ο Μακεδονικός Αγώνας εξασθενεί, ενώ το 1910 ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναλαμβάνει την πρωθυπουργία του ελληνικού κράτους κομίζοντας τον πολυπόθητο αέρα της αλλαγής. Η προσδοκία για απελευθέρωση των Ελλήνων, για λύτρωση, είναι πλέον ισχυρή και γίνεται βεβαιότητα, όταν συγκροτείται η συμμαχία Βαλκανικών κρατών. Η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο ενώνουν τις δυνάμεις τους απέναντι στην παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στις 5 Οκτωβρίου 1912 κηρύσσεται ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος. Τα ελληνικά στρατεύματα, υπό την αρχιστρατηγία του Διαδόχου Κωνσταντίνου επιτίθενται από την περιοχή της Θεσσαλίας, κατατροπώνουν τον Οθωμανικό στρατό στο Σαραντάπορο και προχωρούν προς την απελευθέρωση όλης της Μακεδονίας. Ελληνικές περιοχές που από τον 15ο αιώνα βρίσκονται υπό οθωμανική κυριαρχία, απελευθερώνονται. Παράλληλα, ο ελληνικός στόλος καταγράφει επιτυχίες σημαντικές στο Αιγαίο και απελευθερώνει πολλά νησιά. Στις 20 Οκτωβρίου δίνεται η αποφασιστική μάχη στα Γιαννιτσά που θα κρίνει το μέλλον της Θεσσαλονίκης. Ο ελληνικός στρατός πετυχαίνει περιφανή νίκη και αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις για την παράδοση της πόλης.
Ο ελληνικός στρατός στις 20 Οκτωβρίου εισέρχεται στο χωριό Γιουντζήδα, τα σημερινά Κύμινα, αφού εξουδετερώνει την ισχνή αντίσταση που συναντά, και στις 21 Οκτωβρίου εισέρχεται στην Κουλιακιά, τη σημερινή Χαλάστρα. Ο Μακεδονομάχος Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος κατεβάζει την τούρκικη σημαία από το καρακόλι και υψώνει την ελληνική. Οι κάτοικοι πανηγυρίζουν την απελευθέρωσή τους.
Όμως, εξελίξεις είναι ραγδαίες• από την άλλη πλευρά της Θεσσαλονίκης πλησιάζει ο βουλγαρικός στρατός που είχε κι αυτός νικήσει τους Οθωμανούς. Σύμφωνα με τα δεδομένα εκείνης της στιγμής, όποιος θα καταλάμβανε πρώτος τη Θεσσαλονίκη θα είχε σημαντικό προβάδισμα, ώστε να κατοχυρωθεί υπέρ του στις μελλοντικές συνθήκες ειρήνης. Οι στιγμές σαφώς ήταν κρίσιμες. Ο ελληνικός στρατός που ήταν πιο κοντά στη Θεσσαλονίκη είχε να αντιμετωπίσει ένα οξύτατο πρόβλημα. Οι γέφυρες στον ποταμό Αξιό είχαν καταστραφεί από τους ηττημένους Τούρκους και ήταν σχεδόν αδύνατη η διέλευσή του. Οι Βούλγαροι πλησίαζαν και είχαν φτάσει πριν το Δερβένι.

Η λύση δόθηκε στην Κουλιακιά.
Ένας Κουλιακιώτης, ένας απλός χωρικός, καροποιός στο επάγγελμα, χωρίς αξιώματα και πλούτο, έδωσε τη λύση. Ο μπαρμπα-Γιώργης Νταλιγκάρος παρουσιάστηκε στο διοικητή του στρατιωτικού αποσπάσματος και ζήτησε να γίνει «μια μέρα βασιλιάς». Κι έγινε βασιλιάς…και οι Κουλιακιώτες πριν καλά καλά αρχίσουν να γιορτάζουν την πολυπόθητη απελευθέρωσή τους στρώθηκαν αμέσως στη δουλειά. Υπό την καθοδήγηση του μπάρμπα-Γιώργη Νταλιγκάρου άρχισαν να κατασκευάζουν μια γέφυρα με πλάβες(μικρές βάρκες), βαρέλια και μαδέρια, ώστε να μπορέσει να περάσει ο στρατός και να εισέλθει στην πόλη. Μέσα σε μία νύχτα, με τη συνεισφορά και την εργασία όλου του χωριού, η γέφυρα είχε κατασκευαστεί. Τμήματα του ελληνικού στρατού πέρασαν και στις 26 Οκτωβρίου η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε.

Λίγους μήνες μετά ξέσπασε ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος κατά τον οποίο η Ελλάδα εκ νέου πέτυχε νίκες, αυτή τη φορά εναντίον των πρώην συμμάχων Βουλγάρων.

Το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων βρήκε την Ελλάδα να έχει σχεδόν διπλασιάσει την έκταση και τον πληθυσμό της. Η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Κρήτη και τα Νησιά του Βορείου Αιγαίου είχαν απελευθερωθεί και ενσωματωθεί στον ελληνικό κράτος. Με τις συνθήκες που ακολούθησαν οι περιοχές αυτές κατακυρώθηκαν και επίσημα στην Ελλάδα. Ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος είχε αρχίσει να δίνει σάρκα και οστά στο όραμα της Μεγάλης Ελλάδας. Όμως πριν καλά καλά κοπάσει η θύελλα των βαλκανικών πολέμων ο ελληνισμός θα εισέλθει σε νέες περιπέτειες με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, τον Εθνικό Διχασμό και τη Μικρασιατική εκστρατεία που θα καταλήξει στην ολοσχερή καταστροφή του μικρασιατικού, ανατολικοθρακιώτικου και ποντιακού ελληνισμού το 1922. Τότε, ο τόπος μας θα υποδεχτεί τους Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία και όλοι μαζί θα κάνουν ακόμη ένα νέο ξεκίνημα με το όραμα πλέον της προκοπής και της εσωτερικής ανάπτυξης.

Οι φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα «Χαλάστρα 1912 – Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης», της οποίας επιμελείται ο Δημήτρης Χατζίκος.