Δημοψήφισμα στην Καταλονία: θα συνεχίσουμε να βλέπουμε Μπαρτσελόνα- Ρεάλ;

Με διαφορά μιας εβδομάδας, στις αντίθετες πλευρές της Μεσογείου διεξάγονται δύο αποσχιστικά δημοψηφίσματα που δεν ανησυχούν, για τις επιπτώσεις τους, μόνο τους κατοίκους των χωρών όπου διεξάγονται, αλλά ολόκληρο τον κόσμο. Οι Κούρδοι του Ιράκ έθεσαν την προηγούμενη Δευτέρα τις βάσεις για την ανεξαρτησία τους, και οι Καταλανοί της Ισπανίας προσέρχονται την Κυριακή 1 Οκτωβρίου στις κάλπες για τον ίδιο λόγο.

Μια αποσχιστική διάθεση είναι ευρύτατα διαδεδομένη, και αυτό είναι λογικό σε έναν κόσμο που αναδιαμορφώνεται (Μέση Ανατολή) ή σε έναν κόσμο που διέρχεται βαθιά οικονομική και πολιτισμική κρίση, όπως η Ευρώπη.

Οι τουρκικές κατά κύριο λόγο απειλές κατά των Κούρδων θα αποδειχθούν άσφαιρες προϊόντος του χρόνου, διότι τα συμφέροντα των χωρών που σήμερα συνασπίζονται (Τουρκία, Ιράκ, Ιράν) είναι αντιτιθέμενα. Οι Καταλανοί δεν θα αποσχιστούν μεθαύριο Δευτέρα από την Ισπανία, αλλά μεταξύ αυτών και της ισπανικής πρωτεύουσας, με ό,τι αυτή σηματοδοτεί, έχει επέλθει τόσο βαθύ ρήγμα που είναι αδύνατον να γεφυρωθεί. Έφθασαν στο σημείο που δεν έχει επιστροφή.

(Φωτ.: EPA / Quique Garcia)

Η διαδικασία για το δημοψήφισμα, και κυρίως ο ακραία βίαιος τρόπος που αντέδρασε ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι, έχουν πολώσει τα πράγματα. Άνθρωποι στην Καταλονία που μέχρι πριν από τις συλλήψεις και τα διοικητικά μέτρα που έλαβε η κεντρική κυβέρνηση ήταν κατά της ανεξαρτησίας, φαίνονται στις δημοσκοπήσεις διατεθειμένοι να ψηφίσουν υπέρ του «Ναι». Ήθελαν να τους αναγνωριστεί το δικαίωμα να ψηφίσουν. Ο Ραχόι προσπαθεί να τους το στερήσει και οι πολίτες αντιδρούν.

Ενώ τέσσερις στους πέντε Καταλανούς πιστεύουν ότι έχουν δικαίωμα αυτοδιάθεσης, διαιρούνται στο θέμα της έγκρισης της διάθεσής τους από τη Μαδρίτη. Θέλουν, δηλαδή, το διαζύγιο –αν υπάρξει– να είναι συναινετικό.

Πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι περίπου το 41% των Καταλανών επιθυμούν σήμερα την ανεξαρτησία, σε σύγκριση με το 48% το καλοκαίρι του περασμένου έτους. Υπάρχει μια σαφής πτώση του ποσοστού, και οφείλεται στην αβεβαιότητα για το εάν ένα ανεξάρτητο καταλανικό κράτος θα γίνει, αυτόματα, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτοί οι αριθμοί είναι υψηλοί. Η επιθυμία για ανεξαρτησία για αρκετό καιρό ανερχόταν στο 30%. Για περισσότερο από τρεις δεκαετίες μετά το θάνατο του Φράνκο, οι περισσότεροι Καταλανοί φαίνονταν να προτιμούν περιορισμένη αυτονομία και μια σειρά προσεκτικών οικονομικών διαπραγματεύσεων με το ισπανικό κράτος, αλλά όχι πλήρη ανεξαρτησία.

Η κοινή γνώμη άρχισε να μετακινείται γύρω στο 2010, όταν το συνταγματικό δικαστήριο της Ισπανίας απέρριψε κατηγορηματικά ένα νέο καθεστώς αυτονομίας που υιοθέτησε το κοινοβούλιο της Καταλονίας τέσσερα χρόνια νωρίτερα και ενέκρινε το ισπανικό Κοινοβούλιο. Το νέο καθεστώς θεωρούσε τους Καταλανούς ως έθνος (nation) ενώ το ισχύον τους χαρακτηρίζει ως «εθνικότητα» (nationality). Για πολλούς Καταλανούς η απόφαση του δικαστηρίου το 2010 ήταν ένα χαστούκι, επιβεβαιώνοντας την άρνηση της Ισπανίας να σεβαστεί πλήρως τη γλώσσα και την ιστορία τους.

(Φωτ.: EPA / Andreu Dalmau)

Η αίσθηση της διαφορετικότητας είναι έντονη στους Καταλανούς. Η ολοένα αυξανόμενη επιθυμία για ανεξαρτησία είναι διαδεδομένη στα ποικίλα τμήματα του καταλανικού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων πολλών νέων που ποτέ δεν ταυτίζονται με την Ισπανία.

Η ταυτότητα των Καταλανών έχει επί μακρόν σηματοδοτηθεί από την αλληλεγγύη και την πάλη εναντίον ενός κατασταλτικού κεντρικού κράτους που χρονολογείται από τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και πέρα από αυτόν. Ακόμη και σήμερα η καταλανική κοινωνία συνεχίζει να στρέφεται γύρω από τα συνεργατικά και συνεταιριστικά προγράμματα, τα οποία γεννιούνται συχνά από αναγκαιότητα.

Η πρωτεύουσα της Καταλονίας, Βαρκελώνη, αποτέλεσε σταθμό στον ισπανικό εμφύλιο. Το 1938, μετά τις επιτυχίες του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο, η δημοκρατική κυβέρνηση αποτραβιέται στη Βαρκελώνη την οποία εγκαταλείπει τον επόμενο χρόνο, λίγο πριν από την κατάληψη της πόλης. Τον Δεκέμβριο του 1978 εγκρίνεται, με δημοψήφισμα, σχέδιο που προβλέπει ευρεία αυτονομία της Καταλονίας και της χώρας των Βάσκων.

Οι Καταλανοί δεν ήταν ικανοποιημένοι με την αυτονομία που τους παραχωρήθηκε.

Βρέθηκα στη Βαρκελώνη εννέα χρόνια μετά την έγκριση του Συντάγματος, το 1987, απεσταλμένος της εφημερίδας Θεσσαλονίκη για να καλύψω την 3η Biennale Νέων Καλλιτεχνών. Το κλίμα δυσαρέσκειας προς την κεντρική ισπανική κυβέρνηση ήταν έντονο. Όταν εμφανίστηκαν στους δημοσιογράφους οι τοπικές Αρχές για την καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου, άρχισαν να μιλούν στα καταλανικά. Σε ερώτηση αν θα υπήρχε μετάφραση, η απάντηση ήταν: θα υπάρξει στα ισπανικά.

(Φωτ.: EPA / Clara Margais)

Πολλοί θεωρούν ότι δεν πρόκειται για κλασικό τύπο εθνικισμού. Οι Καταλανοί, λένε, έχουν ξεπεράσει το θέμα του εθνικισμού. Πρόκειται για την αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος το οποίο θεωρούν, κυρίως οι νέοι, ότι δεν μπορεί να τους το παράσχει η Ισπανία.

Η Ισπανία διαθέτει 17 αυτόνομες κοινότητες και έχει πληθυσμό 45 εκατομμυρίων. Η Καταλονία αντιπροσωπεύει περίπου το 16% του πληθυσμού της χώρας και παράγει το ⅕ του ΑΕΠ της Ισπανίας.

Η κρίση του 2008 κατέστησε τους Καταλανούς πιο ευαίσθητους στο γεγονός ότι η περιφέρειά τους, η πλουσιότερη της Ισπανίας, συμβάλλει με δυσανάλογα μεγαλύτερο ποσοστό στην οικονομία της Ισπανίας από τα οφέλη που έχει. Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ισπανία. Είναι ένα πρόβλημα σε πολλά συγκεντρωτικά έθνη-κράτη. Το άκουσα πολλές φορές στην Κωνσταντινούπολη η οποία θρέφει, όπως λένε αξιωματούχοι της, την Τουρκία, και δεν απολαμβάνει όσα της πρέπουν. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τον ιταλικό Βορρά ή με περιοχές της Γαλλίας που θεωρούν ότι το Παρίσι τις απομυζά.

Αυτήν την πραγματικότητα στην Ισπανία την διαχειρίστηκε λανθασμένα ο Ραχόι. Επέδειξε δυσανάλογη δύναμη και έλαβε κατασταλτικά μέτρα που οδήγησαν στο αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η επίδειξη δύναμης δεν θα σταματήσει το κίνημα ανεξαρτησίας, αντίθετα μια μεγάλη πλειοψηφία των Καταλανών έχουν σταματήσει να φοβούνται.

(Φωτ.: EPA / Chema Moya)

Ο Ραχόι –λένε οι επικριτές του– πρέπει να γνωρίζει ότι η έννοια της Ισπανίας που επιθυμεί να διατηρήσει με τις απαγορεύσεις, τα πρόστιμα, τις συλλήψεις και τους κεντρικούς ελέγχους, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Αν η κυβέρνηση στη Μαδρίτη συνεχίσει να επιβεβαιώνει την εξουσία της με στόχο την «ταπείνωση των καταλανικών θεσμών, οι συνέπειες για το ισπανικό κράτος μπορεί να είναι καταστροφικές».

Μόλις η Καταλονία ανακοίνωσε το δημοψήφισμα στις αρχές Σεπτεμβρίου, η Μαδρίτη προσέφυγε αμέσως ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου

Το ισπανικό σύνταγμα του 1978 παρέχει στην περιοχή περιορισμένη αυτονομία, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να έχει δικό της Κοινοβούλιο, γλώσσα και αστυνομία, αλλά στο σύνταγμα αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι η Ισπανία είναι «αδιαίρετη».

Ο πρόεδρος της Καταλονίας Κάρλες Πουτζδεμόν και άλλοι ηγέτες της περιφέρειας έχουν δηλώσει την πρόθεσή τους να προχωρήσουν στο δημοψήφισμα την 1 Οκτωβρίου ούτως ή άλλως. Ο Ραχόι επέβαλε πρόστιμα, φυλάκισε, έλεγξε τις τράπεζες και κάθε θεσμό που μπορεί να έχει σχέση με το δημοψήφισμα, κατάσχεσε ψηφοδέλτια και άλλα πολλά. Ουσιαστικά, ανακάλεσε την αυτονομία της Καταλονίας. Παρέκαμψε το Κοινοβούλιο και προσέφυγε στο Συνταγματικό Δικαστήριο.

Ο Κάρλες Πουτζδεμόν στο κέντρο (φωτ.: EPA / Andreu Dalmau)

Για πολλούς η παράκαμψη του Κοινοβουλίου και η εξάρτηση από ένα πολιτικοποιημένο δικαστικό σύστημα καταδεικνύουν τη διάβρωση της ισπανικής δημοκρατίας. Δεν είναι λίγοι και όσοι θεωρούν πως οι ενέργειές του έχουν αναβιώσει το φάντασμα του δικτατορικού παρελθόντος. Ένας από τους ηγέτες της αντιπολίτευσης, ο Αλμπέρτο Γκαρθόν, ηγέτης της Ενωμένης Αριστεράς, συνασπισμού που περιλαμβάνει το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, χαρακτήρισε τα μέτρα της κεντρικής κυβέρνησης «χαρακτηριστικό της δικτατορίας των φρανκιστών», και τόνισε πως ο Ραχόι είναι δειλός γιατί κρύβεται πίσω από το νόμο, αντί να πάρει πολιτική θέση.

Ο τρόπος που αντέδρασε ο Ραχόι έχει προκαλέσει πράξεις αλληλεγγύης προς τους Καταλανούς σε ολόκληρη τη χώρα. Το Μπιλμπάο και το Σαν Σεμπαστιάν, στη Χώρα των Βάσκων, έχουν προβεί σε διαμαρτυρίες το τελευταίο δεκαπενθήμερο για την υποστήριξη του καταλανικού δημοψηφίσματος. Ο βασκικός όμιλος Gure Esko Dago («Στα χέρια μας»), ο οποίος διοργάνωσε τις διαδηλώσεις στο Μπιλμπάο, κάλεσε μια μεγάλη διαδήλωση για τις 30 Σεπτεμβρίου, μία μέρα πριν από την προγραμματισμένη ψηφοφορία στην Καταλονία. Αλλά προκλήθηκαν αντιδράσεις και από την άλλη πλευρά.

Στη Σαραγόσα Ισπανοί εθνικιστές βγήκαν στους δρόμους για να ζητήσουν να εκτελεστούν οι Καταλανοί «προδότες».

Η ψηφοφορία θα γίνει, αλλά αυτό που έχει προετοιμαστεί μέχρι στιγμής δεν ικανοποιεί τους όρους δημοψηφίσματος. Δεν εκπληρώνει τις ελάχιστες απαιτήσεις ασφάλειας και νομικής σαφήνειας, θεωρούν πολιτικοί αναλυτές. Ενώ τα δεξιά μέσα ενημέρωσης έχουν επικαλεσθεί το «κράτος δικαίου», η «νομική σαφήνεια» ήταν η λέξη-κλειδί για τους κριτικούς του δημοψηφίσματος από τα αριστερά.

(Φωτ.: EPA / Toni Albir)

Εν τω μεταξύ, στην υπόλοιπη Ισπανία το καταλανικό ζήτημα αποδεικνύει ότι ένα πολιτικά δύσκολο παζλ μπορεί να προκαλέσει ρήγματα αγεφύρωτα – ειδικά για την Αριστερά. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ισπανίας (PSOE) επικρίνει την αδιαλλαξία της κεντρικής κυβέρνησης την ίδια στιγμή που δεν αμφισβήτησε, ακόμα, την πολιτική της για την Καταλονία. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, στην πραγματικότητα, κατέληξε σε συμφωνία με το κυβερνών κόμμα του Ραχόι και ένα άλλο δεξιό κόμμα κατά της ανεξαρτησίας, για να διατηρήσει ένα ενιαίο μέτωπο κατά του δημοψηφίσματος.

Τα αδέλφια του ΣΥΡΙΖΑ, οι Podemos, που ιδρύθηκαν πριν από τρία χρόνια σε μια πλατφόρμα αντιλιτότητας, αγωνίζονται να διαχειριστούν βαθιές εσωτερικές διαφωνίες σχετικά με το καταλανικό ζήτημα. Ο καταλανικός κλάδος τους έχει έρθει σε ρήξη με την ηγεσία της Μαδρίτης επί της επίσημης γραμμής του κόμματος: στήριξη του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης της Καταλονίας, αλλά μόνο μέσω ενός νομίμως εγκεκριμένου, δεσμευτικού δημοψηφίσματος. Η δήμαρχος της Βαρκελώνης Άντα Κολάου, της οποίας ο συνασπισμός περιλαμβάνει τους Podemos, υποστηρίζει το δημοψήφισμα αλλά όχι την ανεξαρτησία,. Έχει πει ότι σκοπεύει να ψηφίσει, αλλά θεωρεί το δημοψήφισμα περισσότερο ως πράξη δημοκρατικής κινητοποίησης παρά ως επίσημη ψηφοφορία.

Ο βουλευτής των Podemos Ντιέγκο Καναμέρο (φωτ.: EPA / Mariscal)

Από την αντίθετη πλευρά του φάσματος, η πόλωση επέτρεψε στα δεξιά κόμματα να σταθεροποιήσουν τη δύναμή τους σε μια εποχή που η Αριστερά σε όλη την Ισπανία έχει αποκτήσει δύναμη.

Για το ΡΡ, το οποίο κυβερνά χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η αυξανόμενη σύγκρουση με την Καταλονία προσφέρει μια ευπρόσδεκτη απόσπαση της προσοχής από μια σειρά αμείλικτων σκανδάλων διαφθοράς. Το δημοψήφισμα βοηθά επίσης να αποσπαστεί η προσοχή από το γεγονός ότι το ισπανικό οικονομικό success story που προβλήθηκε, όπως και στην Ελλάδα, ως μεγάλη επιτυχία, απέτυχε να βελτιώσει τη ζωή των περισσότερων Ισπανών.

Το πρόβλημα ξεπερνά τα ισπανικά σύνορα. Οι Βρυξέλλες θα πρέπει επίσης να ανησυχούν.

Η «καταλανική πρόκληση» εγείρει ευρύτερα ερωτήματα για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εξάλλου, μια επιτυχημένη καταλανική προσπάθεια ανεξαρτησίας μπορεί να εμπνεύσει άλλες ευρωπαϊκές περιφέρειες· όχι μόνο τη Σκωτία ή τη Χώρα των Βάσκων της Ισπανίας, αλλά τη Βρετάνη, τη Λομβαρδία κτλ.

Και για τους ποδοσφαιρόφιλους ανά τoν κόσμο, όπως δείχνουν τα παραπάνω και η συνεχιζόμενη σύγκρουση για το δημοψήφισμα, η υποστήριξη της Ρεάλ ή της Μπαρτσελόνα δεν περιορίζεται στο γήπεδο. Έχει ευρύτερες αναφορές.

pontos-news.gr