Φωτογραφία απο αριστερά: Ετιέν Μπαλιμπάρ, Άρης Στυλιανού, Μιχάλης Μπαρτσίδης.
Του Δρ. Μιχάλη Μπαρτσίδη. Σχόλιο για το «Διατομικό»στον Ετιέν Μπαλιμπάρ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ «Ανιχνευσεων»: Ο Μιχάλης Μπαρτσίδης είναι καθηγητής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και έχει ασχοληθεί με το έργο του Μπαλιμπάρ. Επιμελήθηκε την έκδοση του βιβλίου: Διατομικότητα: κείμενα για μια οντολογία της σχέσης. Στις 20 Ιουνίου πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη ημερίδα αφιερωμένη στον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ Γεράσιμο Βώκο. Στην ημερίδα μίλησε και ο Ετιέν Μπαλιμπάρ με θέμα:Σπινόζα, Μάρξ, Φρόιντα θεωρητικοί του διατομικού.. Το κείμενο του Δρ. Μ. Μπαρτσίδη που ακολουθεί είναι το σχόλιό του πάνω στην ομιλία του Μπαλιμπάρ.
Τι είναι το διατομικό;
Στον Σπινόζα το στοιχείο της φαντασίας. Η 1ου είδους γνώση. Το στοιχείο των παθών με το οποίο έχουμε άμεση και αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, των ομάδων και των μαζών.
Στον Μάρξ είναι η εμβληματική φράση στην 6η Θέση για τον Φόϋερμπαχ ότι η ουσία του ανθρώπου είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων, δηλαδή, η ατομικότητα του ανθρώπου είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων.
Στον Φρόϋντ είναι το ασυνείδητο, διότι το ασυνείδητο είναι η πέραν των ατόμων πραγματικότητα η οποία σε καμιά περίπτωση δεν είναι αναγώγιμη στο φαντασιακό ενός ατόμου.
Το δεύτερο στοιχείο του διατομικού στον Φρόιντ είναι αυτό που ανέπτυξε σήμερα ο Μπαλιμπάρ, στο έργο του « η ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ».
Το διατομικό στον Φρόιντ αναφέρεται στη σχέση ανάμεσα στο σχηματισμό του Εγώ και στο σχηματισμό των μαζών. Δηλαδή, αυτό που υπερβαίνει την αντίθεση ατομικής ψυχολογίας και κοινωνικής ψυχολογίας.
Αυτή η σχέση αποτελεί μια δομή από την οποία καθορίζονται τόσο ο σχηματισμός του ατόμου όσο και των μαζών.
Αυτή η έννοια βγαίνει από τη δεύτερη τοπική στο έργο του Φρόιντ όπου έχουμε από τη μια την ενδοβολή του αντικειμένου και από την άλλη την π ροβολή του σε ένα έξω σε ένα κοινό συναισθηματικό στοιχείο, που μπορεί να είναι το κράτος, ο Φύρερ, ο ηγέτης κλπ.
Το διατομικό είναι η σχέση του πρώτου με το δεύτερο στοιχείο. Η σχέση αυτής της ενδοβολής του εξωτερικού αντικειμένου μέσα στο άτομο με αυτήν την προβολή στο έξω σε ένα κοινό συναισθηματικό στοιχείο.Και αποτελεί ένα πολύπλοκο σύνολο δομημένων αλληλεπιδράσεων και ταυτίσεων.
Μελετώντας αυτές τις πολλαπλές ταυτίσεις κατανοούμε και την κίνηση της επιθυμίας μέσα στο στοιχείο των μαζών και την βάση κατ αυτήν την ίδια την πολιτική.
Συνεπώς, αν πούμε ότι το διατομικό είναι αυτό που είναι ανάμεσα στο άτομο και στο όλον, ανάμεσα στο άτομο και στην κοινωνία, δηλαδή η κοινωνία δεν φτιάχνεται ούτε ως το απλό άθροισμα των ατόμων ούτε τα άτομα είναι τα απλά αντίτυπα μιας μορφής που είναι στο όλον αλλά έχουμε αυτήν τη συνεχή κίνηση μεταξύ των ατόμων και της κοινωνίας ή του ατόμου και του κράτους , τότε τίθεται το ερώτημα ποιο είναι το όλον που μας φτιάχνει ο Φρόιντ;
Και μ αυτήν την ερώτηση με όσα μας είπε ο Μπαλιμπάρ μπορούμε να καταλάβουμε ποιο είναι το διατομικό στον Φρόιντ και στους άλλους δύο στοχαστές.
Στον Φρόιντ δεν είναι η συνολικοποίηση των ατόμων αλλά η συνολικοποίηση των αισθημάτων των ατόμων. Δηλαδή, πρόκειται για μια δευτερογενή σχέση.Πρόκειται για μια σχέση δευτέρου βαθμού.
Όσοι θητεύσατε στον στρουκτουραλισμό καταλαβαίνετε τι σημαίνει ότι φτιάχνω κάτι όχι με άθροισμα των μερών μιας κοινωνίας αλλά από τη σχέση τους.
Αυτό, ακριβώς, είναι και ο ορισμός του Αλτουσέρ για την ιδεολογία. Δεν είναι η παράσταση των πραγμάτων αλλά η φαντασιακή παράσταση κλπ.
Δηλαδή, η κοινωνία για την οποία μιλάει ο Φρόιντ, το διατομικό δεν είναι μια σύνθεση των ατόμων αλλά μια σύνθεση σχέσεων.
Αν ,λοιπόν, αποδεχτούμε τον ορισμό του Φρόιντ, μπορούμε να θέσουμε ένα ερώτημα στον Μπαλιμπάρ. Ο ίδιος είπε ότι μεταξύ Φρόιντ, Σπινόζα και Μάρξ υπάρχουν ορισμένες αναλύσεις στα έργα τους τα οποία εξάγουμε σήμερα και προσπαθούμε να τα συναρθρώσουμε. Ο Μπαλιμπάρ μας λέει να μην έχουμε τη φιλοδοξία για μια ενιαία θεωρία, όπως λένε οι φυσικοί για τη Θεωρία του Ενιαίου Πεδίου αλλά μπορούμε να θέσουμε το ερώτημα της συνάρθρωσης του στοιχείου του διατομικού στους τρείς αυτούς στοχαστές.
Ο Μπαλιμπάρ ήταν σήμερα ακόμη πιο επιφυλακτικός γι αυτήν τη συνάρθρωση αλλά θα θέσω ένα ερώτημα και θα κλείσω μ αυτό. Υπήρξαν πολλά εγχειρήματα στον 20ο αιώνα , κυρίως, στη Σχολή της Φραγκφούρτης και ο Φροϊδομαρξισμός συνάρθρωσης του Μάρξ με τον Φρόιντ.
Δηλαδή συνάρθρωσης του έξω, δηλαδή της μελέτης της κοινωνικής σχέσης και του έξω με το εσωτερικό του υποκειμένου που, υποτίθεται, είναι η ψυχική ζωή του ατόμου και που μελετούσε ο Φρόιντ.
Τα εγχειρήματα αυτά, ειδικά το φροϋδομαρξιστικό είδαμε πως ιστορικά απέτυχαν να εξηγήσουν ορισμένα πράγματα, το βασικότερο από αυτά ήταν ο φασισμός. Αυτός είναι ο ιστορικός και πολιτικός λόγος για τον οποίο επανερχόμαστε σήμερα να μελετήσουμε το διατομικό στον Φρόιντ αλλά και όχι μόνο ο φασισμός αλλά και όλη αυτή παλινδρόμηση στην υπνωτική υποταγή που ανέλυσε ο Μπαλιμπάρ και που θα μπορούσαμε να το συνδέσουμε με τα φαινόμενα Τράμπ κλπ δηλαδή, αυτή η δίψα για υπακοή που δεν αναφέρεται στο μίσος αλλά στο φόβο που δημιουργεί άτομα φοβισμένα, πλήν όμως, σε ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον.
Οι φροϋδομαρξιστές απέτυχαν. Αυτό μας δείχνει ότι υπάρχει μια ασυμβατότητα μεταξύ Φρόιντ και Μάρξ δεν μπορούν αυτά τα δύο πράγματα απευθείας να συναρθρωθούν και να συναντηθούν και υπήρξε η ιδέα μήπως χρησιμοποιήσουμε τον Σπινόζα ως μεσολάβηση μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων.
Κλείνω ερωτώντας τον Μπαλιμπάρ, συμφωνεί με την πρόταση να κάνουμε το Σπινόζα ενδιάμεσο μεταξύ Φρόιντ και Μάρξ για να μπορέσουμε να έχουμε μια συνάρθρωση των δύο από τους τρείς;
