Τελικά, καλή ή κακή η Συμφωνία;

του Γιώργου Χατζηθεοφάνους, Υποστρατήγου ε.α., Οικονομολόγου.

Τελικά είναι καλή ή κακή η συμφωνία; Είναι το όνομα «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας» μια καλή επιλογή; Πρέπει ή όχι η (οριστική) ονομασία της FYROM να εμπεριέχει ως συνθετικό τον όρο «Μακεδονία»; Τι γίνεται με το ζήτημα της εθνότητας και της γλώσσας; Τι γίνεται με τους άλλους όρους της συμφωνίας;

Ο γκουρού του μάνατζμεντ Peter Drucker, πέρα των άλλων σοφών ρήσεων, είπε πως σωστή απάντηση σε λάθος ερώτηση είναι άχρηστη αν όχι και επικίνδυνη. Κατά συνέπεια θα πρέπει να ξεκινήσουμε θέτοντας τη σωστή ερώτηση, κι αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη από την ακόλουθη: «Η Συμφωνία εξυπηρετεί το Εθνικό μας Συμφέρον;» Η προσπάθεια να δώσουμε απάντηση στην ερώτηση αυτή αναγκαστικά περνάει μέσα από μια σειρά άλλων ερωτημάτων, τα οποία επίσης πρέπει να απαντηθούν. Ας επιχειρήσουμε να τα προσεγγίσουμε.

Πρέπει ή όχι να λύσουμε τις διαφορές μας με τη γείτονα Χώρα; Η επίλυση μπορεί να έρθει μόνο μέσα από μια διαπραγμάτευση στην οποία είναι αδύνατον να ικανοποιηθούν όλα όσα θέλει η μια μόνο πλευρά. Κατά συνέπεια εάν θέλουμε να λύσουμε το πρόβλημα αυτό θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι για παραχωρήσεις με πρώτη την αποδοχή σύνθετης ονομασίας που να εμπεριέχει ως συνθετικό τον όρο «Μακεδονία». Είναι αδύνατον να αποδεχθούν οι γείτονες ονομασία χωρίς τον όρο «Μακεδονία», που ακόμη και η προσωρινή ονομασία (FYROM) με την οποία η Χώρα αυτή έγινε μέλος του ΟΗΕ, με δική μας συναίνεση, εμπεριέχει. Δεν είναι τυχαίο πως από ένα χρονικό σημείο και μετά αυτή ήταν η επίσημη θέση (αναγραφόμενη στην επίσημη σελίδα του ΥΠΕΞ) όλων των ελληνικών κυβερνήσεων.

Εδώ οι απόψεις διίστανται. Υπάρχουν πολλοί, οι περισσότεροι νομίζω έλληνες, που δεν αποδέχονται αυτήν την παραχώρηση. Θεωρούν πως το πρόβλημα είναι των γειτόνων, αυτοί επιθυμούν διακαώς να μπουν σε ΝΑΤΟ και ΕΕ, εμείς δεν θα πρέπει να βιαζόμαστε και σε τελική ανάλυση να μην λυθεί ποτέ το πρόβλημα. Ας πάμε να διερευνήσουμε τις συνέπειες αυτής της επιλογής για να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα εάν αυτή η επιλογή εξυπηρετεί τα εθνικά μας συμφέροντα που είναι το ζητούμενο όπως αρχικά ορίσαμε.

Κατ’ αρχήν θα πρέπει να εξετάσουμε εάν  μας συμφέρει η ύπαρξη αυτού του κράτους στα βόρεια σύνορά μας ή όχι.  Υπάρχει η άποψη πολλών αναλυτών σύμφωνα με την οποία το κράτος αυτό θα λειτουργήσει ως Buffer Zone στον (ενδεχόμενο) Αλβανικό Εθνικισμό κι άρα η ύπαρξή του υποστηρίζει ζωτικά μας συμφέροντα.  Πέρα τούτου η διάλυση του κράτους αυτού οδηγεί σε αλλαγή συνόρων στην περιοχή μας και τότε ανοίγει ο ασκός του Αιόλου με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει έχοντας δίπλα μας μια αναθεωρητική Τουρκία, η οποία έχει δηλώσει πως δεν θα ανεχθεί αλλαγές συνόρων χωρίς τη δική της συγκατάθεση διότι έχει ζωτικά συμφέροντα στα Βαλκάνια.

Αν δεχθούμε λοιπόν πως η ύπαρξη (μη διάλυση) του κράτους αυτού υποστηρίζει τα εθνικά μας συμφέροντα, το ερώτημα που ακολουθεί είναι: Με οποιαδήποτε μορφή; Σίγουρα όχι. Θέλουμε ένα Κράτος δημοκρατικό, δυτικού τύπου που να σέβεται το διεθνές δίκαιο, στη βάση του οποίου να χτιστούν σχέσεις καλής γειτονίας για το συμφέρον και των δύο λαών και τέτοιο κράτος είναι αυτό, το οποίο είναι ενταγμένο στους θεσμούς της δύσης. Θα έλεγα κυρίως στην ΕΕ όπου υπάρχουν κανόνες, στη βάση των ευρωπαϊκών αρχών και αξιών,  και κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασής τους. (Αυτό ας το λάβουν υπόψη οι πάσης φύσεως αντιευρωπαϊστές. Η ΕΕ πρωτίστως υποστηρίζει την ειρήνη, η οποία δεν είναι δεδομένη).

Χωρίς τις προϋποθέσεις αυτές και με εχθρικές σχέσεις με την Ελλάδα το κράτος αυτό θα εξελιχθεί σε ένα «Αποτυχημένο Κράτος» (Fail State) επικίνδυνο για τα εθνικά μας συμφέροντα. Το διαχρονικό πρόβλημα στα Βαλκάνια, όπου οι λαοί δεν έμαθαν να ζουν ο ένας δίπλα στον άλλο,  είναι ο εθνικισμός, ο οποίος αναβιώνει και θεριεύει σε περιόδους φτώχειας των λαών. Τελευταία κάνει την εμφάνισή του στην περιοχή κι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός  με ενέργειες (χρήματα) της Τουρκίας, εκμεταλλευόμενη την οικονομική ανέχεια των πολιτών και έτσι έχουμε ένα εκρηκτικό μείγμα (Εθνικισμός-Θρησκευτικός Φονταμενταλισμός) εξαιρετικά επικίνδυνο για τα εθνικά μας συμφέροντα.

Η ένταξη της Χώρας αυτής στην ΕΕ ή ακόμη και η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, στο πλαίσιο των οποίων θα είναι αναγκασμένη να ακολουθήσει έναν συγκεκριμένο οδικό Χάρτη στη βάση των ευρωπαϊκών αρχών και αξιών είναι βέβαιο πως θα περιορίσει-ανακόψει αυτήν την εξαιρετικά επικίνδυνη για τη Χώρα μας δραστηριότητα της Τουρκίας. Στην ίδια κατεύθυνση θα λειτουργήσει η αποκατάσταση σχέσεων καλής γειτονίας της Ελλάδας με τη Χώρα αυτή, απομονώνοντας την Τουρκία. Την παρούσα χρονική περίοδο που το παγκόσμιο περιβάλλον χαρακτηρίζεται από μια επικίνδυνη για την ειρήνη αστάθεια, με μια ιδιαίτερα επιθετική Τουρκία και την Ελλάδα με λαβωμένη την εθνική της ισχύ λόγω της οικονομικής κρίσης, τα παραπάνω περνούν σε άλλη διάσταση και λαμβάνουν ιδιαίτερα σοβαρό χαρακτήρα.

Το άλλο ερώτημα είναι εμείς τι Ελλάδα θέλουμε; Μια χώρα με φοβικά σύνδρομα κλεισμένη στα σύνορά της ή μια Χώρα με πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια, που πέρα των άλλων θα της προσδώσει πρόσθετη αξία εντός της ΕΕ αλλά και τη δύση γενικότερα με ότι αυτό σημαίνει στα εθνικά μας συμφέροντα, άμυνας και οικονομίας. Και βέβαια θα πρέπει να επισημάνουμε  πως  αυτό που μπορεί μια χώρα να προσμένει από τη συμμετοχή της σε μια συμμαχία είναι συνάρτηση αυτού που μπορεί η ίδια να προσφέρει εντός αυτής. Μέσα σε μια συμμαχία δεν πρέπει να είσαι μονίμως μέρος του προβλήματος αλλά κυρίως μέρος της λύσης. Μια Ελλάδα στην οποία οι εταίροι σε ΕΕ και ΝΑΤΟ χρεώνουν την αδυναμία επίλυσης ενός προβλήματος, που οι ίδιοι έχουν προσδιορίσει με το πλέον σαφή τρόπο ως ιδιαίτερα σημαντικό γι αυτούς, θα αντιμετωπίσει δυσκολίες προώθησης των εθνικών της συμφερόντων συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης της Τουρκικής απειλής. Για να μπορέσει η Ελλάδα να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια (και να μην παραχωρήσει το ρόλο αυτό στη Βουλγαρία και την Τουρκία) θα πρέπει να κλείσει τα ανοικτά ζητήματα και να αναπτύξει σχέσεις καλής γειτονίας με όλους.

Μέχρι εδώ όλα καλά. Για να δούμε όμως η συμφωνία αυτή λειτουργεί θετικά προς αυτήν την κατεύθυνση; Κλείνει πληγές και ζητήματα στο πλαίσιο ανάπτυξης σχέσεων καλής γειτονίας μεταξύ των  δύο χωρών; Οι αντιδράσεις των λαών και στις δύο χώρες δεν μας επιτρέπουν να είμαστε αισιόδοξοι. Αντίθετα φοβάμαι πως συμφωνία τροφοδοτεί νέες εντάσεις. Οι σχέσεις καλής γειτονίας δεν αναπτύσσονται με την υπογραφή μιας συμφωνίας μεταξύ των ηγετών αλλά με την «υπογραφή» της από τους λαούς χωρίς την οποία δεν μπορούν να αποκατασταθούν σχέσεις καλής γειτονίας. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μιλάμε για μια συμφωνία στα Βαλκάνια κι όχι στην κεντρική ή βόρεια Ευρώπη. Αυτό θα πρέπει να το λάβουν σοβαρά όσοι πιέζουν για μια οποιαδήποτε συμφωνία και φυσικά αναφέρομαι σε ΗΠΑ και Γερμανία.  Το επιθυμητό δεν είναι πάντα εφικτό.

Ποια στοιχεία της συμφωνίας όμως είναι αυτά που την καθιστούν αναποτελεσματική;  Όνομα, ιθαγένεια και γλώσσα. «Εμείς οι Μακεδόνες κι εσείς οι Έλληνες» ήταν μια φράση που επανέλαβε ο Ζάεφ κατά την υπογραφή της συμφωνίας στις Πρέσπες, η οποία ήταν ταπεινωτική για τους έλληνες Μακεδόνες. Πόση ταπείνωση να αντέξουν με όλα όσα συμβαίνουν στη Χώρα αυτή την τελευταία 10ετία; Η ιστορία μας έμεινε από την οποία αντλούμε αισιοδοξία να ξεπεράσουμε τη σημερινή τραγική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Και βέβαια οι άνθρωποι μπορούν να ξεχάσουν τι τους είπες ποτέ όμως δεν θα ξεχάσουν πως τους έκανες να αισθανθούν.

Κι αυτό το δικαίωμα το έδωσε στο Ζάεφ το περιεχόμενο της Συμφωνίας. Δεν είπε «εμείς οι πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας» όπως θα μας έλεγε ο κ. Κοτζιάς εάν του βάζαμε το θέμα της Ιθαγένειας επικαλούμενος τη συμφωνία σύμφωνα με την οποία η ιθαγένεια είναι Μακεδόνας/Πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας. Είπε «εμείς οι μακεδόνες» κι έχει με τη Συμφωνία αυτή την νομιμοποίηση να το λέει, την οποία θα έχουν όλοι πλέον οι κάτοικοι της FYROM εντός κι εκτός των συνόρων τους σε όλες τις εκδηλώσεις-δραστηριότητες (αθλητικές κλπ).

Το ίδιο φυσικά ισχύει και με τη γλώσσα, στοιχείο του πυρήνα της «κατασκευασμένης» ταυτότητας της γειτονικής χώρας, που η Ελλάδα θα αναγνωρίσει εσφαλμένα επισήμως όπως λέει σε άρθρο του ο διακεκριμένος νομικός και διευθυντής της κοινοβουλευτικής ομάδας του Ποταμιού Νίκος Μηλιαπίδης.

Ας πάμε στο όνομα. Το «Βόρεια Μακεδονία» δημιουργεί την ανάγκη επαναπροσδιορισμού της δικής μας Μακεδονίας. Είναι βέβαιο πως αργά ή γρήγορα η FYROM θα θέσει σχετικά ζητήματα όπως η αλλαγή του ονόματος του Α/Δ «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» στη Θεσσαλονίκη, του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ) κ.α. και η Ελλάδα θα είναι υποχρεωμένη να συμμορφωθεί.  Το ίδιο για τις εμπορικές ονομασίες ενός σημαντικού αριθμού προϊόντων. Το πρόβλημα αυτό όμως με ή χωρίς λύση ήδη υπάρχει και ενδεχομένως δημιουργεί προβλήματα στους έλληνες εξαγωγείς αυτών των προϊόντων. Κατά συνέπεια οι εντάσεις, που δεν εξυπηρετούν το σκοπό της Συμφωνίας, θα συνεχιστούν για αδιευκρίνιστο χρονικό διάστημα.  Τα ζητήματα αυτά  ίσως θα είχαν αποφευχθεί εάν επιλεγόταν το «Νέα Μακεδονία» όπως υποστήριζαν πολλοί μεταξύ των οποίων ο γνωστός-διακεκριμένος ιστορικός, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, Άγγελος Χανιώτης, θέση την οποία ο ίδιος μου παρουσίασε κατά την πρόσφατη συνάντησή μας στη Θεσσαλονίκη.

Στο δια ταύτα θεωρώ προβληματική και εξαιρετικά βιαστική την Συμφωνία χωρίς να γνωρίζω τους λόγους αυτής της βιασύνης. Ακόμη κι αν δεχθώ πως η επίλυση του προβλήματος αποτελεί το όραμα του Έλληνα Πρωθυπουργού κι όχι το αποτέλεσμα πιέσεων από το εξωτερικό (δεν θέλω να πιστεύω πως υπάρχει ένα αλισβερίσι με ΗΠΑ και Γερμανία για την συμφωνία με αντάλλαγμα τη ρύθμιση του χρέους και τις συντάξεις όπως δήλωσε ο Δημήτρης Καμμένος μετά την διαγραφή του από τους ΑΝΕΛ ακόμη κι αν αυτό δεν έχει στόχο τη δημιουργία συνθηκών επανεκλογής τους αλλά το συμφέρον της Χώρας)  από την στιγμή που δεν κατάφερε να εμπνεύσει το λαό του δεν έχει τη νομιμοποίηση να προχωρήσει, μετά τις μεγάλες αντιδράσεις,  χωρίς δημοψήφισμα. Ο λαός φέρει ευθύνη για την ιστορία του και δεν χρειάζεται προστάτες στους κόλπους της Δημοκρατίας.   Αντίθετα χρειάζεται σωστή ενημέρωση κατ ελάχιστον στη βάση όλων όσων εκθέτω στο άρθρο αυτό ώστε να αποφασίσει ο ίδιος από την στιγμή που εκδήλωσε την αντίθεσή του σε τέτοιο μέγεθος που δεν έπραξε μέχρι τώρα παρά τη φτωχοποίησή του με τα μέτρα των μνημονίων στα οκτώ χρόνια κρίσης.  Βέβαια αυτή η ενημέρωση θα ήταν προτιμότερο να είχε γίνει πριν τη διαμόρφωση των όρων της Συμφωνίας.

Ως πολίτης αυτής της Χώρας θα ήθελα αντί των άσκοπων-χωρίς κανένα ενδιαφέρον στείρων πολιτικών αντιπαραθέσεων που παρακολούθησα για άλλη μια φορά στη Βουλή κατά την εξέταση της πρότασης δυσπιστίας που η ΝΔ κατέθεσε, να συνεχιστεί με κάποιο τρόπο, έστω σε κάποιο τηλεοπτικό πάνελ, η κουβέντα που άνοιξε με την ομιλία του ο Υπουργός των Εξωτερικών σχετικά με τη μέχρι σήμερα διαχείριση του ζητήματος αυτού από όλους όσους ενεπλάκησαν, πολιτικούς  και διπλωμάτες. Θέλω να μάθω τι ακριβώς έγινε για να μπορώ να διαμορφώσω άποψη σχετικά με τι μπορεί και τι πρέπει από εδώ και πέρα να γίνει. Δεν τους έχω εμπιστοσύνη από την στιγμή που δεν  υπάρχει ένα αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο διαμόρφωσης εθνικής στρατηγικής κι όλοι αυτοσχεδιάζουν όπως αποδείχθηκε γι άλλη μια φορά από την ομιλία του Υπουργού Εξωτερικών στη Βουλή. Και βέβαια δεν χρειάζομαι προστάτες. Τόσο απλά.