Πόλεμος πατήρ πάντων;

Τὸ ἰσχῦον ἑλληνικὸ Σύνταγμα, ἐναποθέτοντας τὴν πιστὴ τήρησή του «στὸν πατριωτισμὸ τῶν Ἑλλήνων», ὁμολογεῖ τὸν ἐν λόγῳ πατριωτισμὸ ὡς αὐτονόητο ἰδίωμα τῶν ἀνθρώπων τοῦ τόπου.

Κι ἡ φυσικὴ μορφὴ τῶν πραγμάτων εἶναι πράγματι τούτη. Ὅταν ὅμως (πρωτο)συντασσόταν ἡ συγκεκριμένη παράγραφος, ἡ ἀνθρώπινη Ἰδιοτέλεια ναὶ μὲν ἦταν ἤδη πασίγνωστη, δὲν εἶχε ὅμως ἀκόμα ἐγκατασταθεῖ ὁριστικὰ καταμεσῆς τῶν κοινωνιῶν ὁ παράγων Ἰδεολογία.

Κυρίως: Δὲν εἶχε ὣς τότε χαρτογραφηθεῖ ἡ δυνατότητα στενώτατης… συνέργειας μεταξὺ τῶν δύο προκείμενων παραγόντων.

Πατριωτισμὸς εἶναι ἡ προδιάθεση οἰκειότητας τὴν ὁποία προξενεῖ ἡ ἀνάγκη συνύπαρξης. Θεμελιώνεται πάνω στὴ φύση, λοιπόν. Ποῦ ἀλλοῦ ὡστόσο, θὰ γινόταν νὰ θεμελιώνεται; Καὶ ἀπὸ πότε μήπως τὶς φυσικὲς ἐπιταγὲς θὰ πρέπει ἐμεῖς ἀνεξήγητα (εἶναι ἐντελῶς ἄλλο θέμα οἱ αἰτιολογημένες μας, κατ’ ἐξαίρεσιν, ἀρνήσεις νὰ ὑποταχθοῦμε στοὺς νόμους τῆς φύσης: ἐπειδὴ ἀσφαλῶς τὸ ζητούμενο δὲν εἶναι ἡ ἀποθέωσή της) νὰ ἀναστρέφουμε;

Ἐν κατακλείδι: Γιατί προβαίνει τόσο ἀ μ φ ί β ο λ η, στὶς μέρες μας, ἡ ἀντοχὴ τοῦ πατριωτισμοῦ; (Κάποιοι φίλοι μας – φίλοι μας, ναί, χωρὶς διόλου εἰρωνεία στὴ λέξη – ἤδη πανηγυρίζουν μὲ τὸ «λυκόφως τοῦ ἔθνους-κράτους».) Γιατί, ἀντίθετα, ἐλάχιστες δεκαετίες νωρίτερα ὁ πατριωτισμὸς κατόρθωνε νὰ πείθει «μαζικὰ» τοὺς νέους νὰ θυσιάζονταν γιὰ χάρη, ὅταν χρειαζόταν, τῶν συμπολιτῶν τους;

Ἔχουν βέβαια προσκομιστεῖ εὔσχημα ἐπιχειρήματα, προκειμένου νά… διανυθεῖ αὐτὴ ἡ ἀπόσταση: Δὲν εἶναι ἡ ἀρνησιπατρία, εἶναι μᾶς λένε ὁ διεθνισμὸς ἡ αἰτία γιὰ τὴν καίρια τούτη ἀνατροπή. Κι ἴσως εἶναι πράγματι ἔτσι γιά… κάποιους – γιὰ πόσους ὅμως; Ἐνῷ πόσοι περισσότεροι εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ ἀξιοποιοῦν τὸ ὡραῖο ἄλλοθι, γιὰ νὰ κρύψουν ἁπλῶς πίσω ἀπὸ τοὺς «πρωτοπόρους» τῆς… νέας ἐποχῆς τὴν ἀπώλεια τῆς ἔ γ ν ο ι α ς τους γιὰ τοὺς ὑπόλοιπους;

Ἐπιπροσθέτουν μάλιστα εὐλογιφανῆ ἄλλοθι, ὅταν ἐπιμένουν νὰ ὑπερασπίζονται μιὰν ἀπόρριψη ἡ ὁποία γνωρίζουν, πάντως, ὅτι ἐξακολουθεῖ νὰ ἐκφράζει μόνο τήν… μειοψηφία: «Ὅλοι αὐτοὶ οἱ πατριῶτες», ρωτοῦν, «πῶς καταδέχονται π.χ. νὰ φοροδιαφεύγουν;»Ὑπονοώντας βέβαια ὡς ὑποκριτικὴ τὴ φιλοπατρία τῆς πλειοψηφίας.

Μόνο ποὺ εἶναι ἕνα ἐρώτημα τὸ ὁποῖο ἀξίζει – εἰλικρινὰ ἂν συζητᾶμε – νὰ μᾶς ἀπασχολήσει ἀ π ὸ  κ ο ι ν ο ῦ, αὐτὸ ἐδῶ.

Στην οὐσία τοῦ θέματος, πρόκειται γιὰ τὸ ἐρώτημα: «Πῶς κινεῖται ἡ Ἱστορία;» Ὅσοι ἐδῶ θὰ ἤθελαν νὰ ἀπαντήσουν ὅτι, στὶς θετικές της τροπές, ἡ Ἱστορία ὠθεῖται ἀπὸ τὸν πατριωτισμό, θὰ πρέπει ἐν τοῦτοις νὰ ἔχουν ἀπαντήσει νωρίτερα στό: Μὰ «τί» ὠθεῖ τὸν πατριωτισμὸ ἄραγε – ἔτσι ὥστε ν’ ἀνακύπτουν καὶ περιπτώσεις στὶς ὁποῖες αὐτὸς δείχνει ν’ ἀναδιπλώνεται;

Ἕνα ἀκόμα λεπτώτερο σημεῖο, ἐν προκειμένῳ, ἀποτελεῖ ἡ διερώτηση: Ἂν τυχὸν πράγματι τὶς θετικὲς τροπὲς τῆς Ἱστρορίας τὶς κινεῖ ὁ πατριωτισμός, τὶς ἀρνητικές της καμπὲς ὡστόσο ποιός εἶναι ἐκεῖνος ποὺ τὶς ἐμπνέει;

Ἀρκεῖ ἐδῶ νὰ ἀναλογιστοῦμε ὅτι, στὸν τελευταῖο τοῦτο ἀναστοχασμό, πολὺ συχνὰ ἡ ἀπάντηση εἶναι: «ὁ ἐθνικισμός», γιὰ νὰ ἔχουμε ἀρχίσει νὰ ὑποψιαζόμαστε πόσο οἱ βουλήσεις μας ἀνακύπτουν… δύστροπες. Μὲ ἄλλες τὶς λέξεις: Πόση ἡ πείρα Ἀσκήσεως, ἡ ὁποία ἀπαιτεῖται προκειμένου νὰ ἔχει ἀξιωθεῖ στὴν καρδιά μας (κι ὅταν πρῶτα ἐκεῖ : στὴν οἰκούμενη «πέρα» πλάση «ὣς πέρα») νὰ ἀναθραφεῖ ἡ Διάκριση.

Ἡ ὑποστροφὴ λοιπὸν τοῦ Πατριωτισμοῦ σὲ Ἐθνικισμὸ μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει τὸ πειστικώτερο ἐπιχείρημα ἀποτροπῆς ἀπ’ τὸν πρῶτο. Καὶ θὰ ἔπρεπε, ἔστω μόνο γιὰ τοῦτο τὸν λόγο, νὰ τηρεῖται διαρκῶς τεταμένη ἡ κοινὴ προσοχὴ ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ σημείου. Πολὺ πρὶν κι ἀπ’ αὐτό, ὡστόσο, ὁ ἐθνικισμός (πού, πρῶτα πρῶτα σημαίνει: ἡ σκοτεινὴ ματιὰ πρὸς τὸν ἄλλον) δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἐκλαμβάνεται, αὐτὸς καθεαυτόν, ὡς μιὰ ἐντελῶς αὐτοκαταστροφικὴ γιὰ τὴν πατρίδα ἐπιλογή.

Ἐκτὸς τοῦ ὅτι ἀχρειώνει τὴν ψυχή, δηλαδὴ θανατώνει τὴ ζωή τοῦ φορέα του, ἀποσυνθέτει ἐπιπλέον τὰ κριτήρια διὰ τῶν ὁποίων ἕνα ἔθνος συμμετέχει στὸ ἱστορικὸ γίγνεσθαι. Ἐπιφέρει ἔτσι ἀποφάσεις οἱ ὁποῖες ἐπιτείνουν καὶ πολλαπλασιάζουν, ἀντὶ νὰ ξεπερνοῦν, τὰ προβλήματα. Ὁδηγεῖ δηλαδή, ἐν τέλει, σὲ βασανισμὸ ἑαυτῶν – ὄχι μόνο «ἀλληλοβασανισμὸ» μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων.

Καὶ καταλήγει ἀναπόφευκτα σὲ κοινωνίες, κυκλωμένες ἀπό ἀδιέξοδα, ὅπου… ὅλων… ὅλοι μονίμως τοὺς «φταῖνε». Ὅλοι. Παρεκτὸς τῶν ἰδίων!

Ἕναν εὔχρηστο τώρα γνώμονα, για τὴ διάκριση μεταξὺ τῶν δύο τούτων ἐκδοχῶν τῆς φιλοπατρίας μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει ὁ κανόνας: Νὰ μὴν εἶναι ὁπωσδήποτε φίλος ὁ… ἐχθρὸς τοῦ ἐχθροῦ μου: Νὰ παρατηρῶ ὅτι, ὁ τελευταῖος αὐτός, ἴσως κάποτε νἆναι καὶ ἀκόμα χειρότερος. Ἐν ὀλίγοις, νὰ μὴ μισῶ τὸν ἐχθρό μου – προκειμένου ἄλλωστε καὶ νὰ ἀξιώνομαι νὰ σταθῶ τίμια ἀπέναντί του.

Ὡς ἡ μόνη ὁδὸς διὰ τῆς ὁποία ἡ ἔχθρα δὲν θὰ κλιμακώνεται στὸ διηνεκές – ὁπότε βέβαια καὶ θὰ ἐκρήγνυται περιοδικά: Ὅπως συνέβαινε, ἀνέκαθεν, σὲ ὅλες τὶς πρὸ Χριστοῦ διανθώπινες ἢ διασυλλογικὲς ἀντιθέσεις.

Τὸ νὰ μὴν ἔχουμε ἐννοήσει λοιπὸν ὅτι ἡ εὐχαριστιακὴ κατανόηση τῶν (ἐν γένει) ἀνθρώπινων σχέσεων εἶναι ἡ μόνη ποὺ μᾶς ἄγει σὲ ὑπέρβαση τοῦ ἰσχυρισμοῦ «πόλεμος πατὴρ πάντων», ἰσοδυναμεῖ μᾶλλον μὲ τὸ νὰ μὴν ἔχουμε ὣς τώρα βαπτιστεῖ ὡς χριστιανοί.

Ἀκμὴ μιᾶς συλλογικότητας, δικαιούμαστε νὰ καταλάβουμε, ἀποτελεῖ τὸ νὰ εἶναι ἀκριβῶς συλλογικότητα. Τὸ μυστικὸ ὅμως, ἐπ’ αὐτοῦ, ἂς μείνουμε σίγουροι ὅτι δὲν θὰ μᾶς τὸ ἀποκαλύψει ἐπ’ οὐδενὶ ἡ κρατοῦσα φιλοσοφία – ὁπότε δὲν θὰ τὸ ἐντοπίσει οὔτε ἡ ἀνθρωπολογία/ψυχολογία της. Τὸ μυστικὸ εἶναι ἡ ἀ π α ι τ η τ ι κ ό τ η τ α ἀπὸ τὸν ἑαυτόμας. Δηλαδή, τὸ μυστικὸ εἶναι ἡ αὐστηρότητα μπροστὰ στὸ εἴδωλό μας.

Πιθανὸ συμπέρασμα: Καθὼς στὴ ζωὴ χρειαζόμαστε τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, γεγονὸς εἶναι ὅτι τοὺς χρειαζόμαστε γιὰ πολλοὺς λόγους. Ὁ πολυτιμώτερος, ἀνάμεσά τους; Τοὺς χρειαζόμαστε ἐπειδὴ εἶναι ἀδύνατον νὰ ἀσκήσουμε/καλλιεργήσουμε ἀφ’ ἑαυτῶν τὴν αὐτοκριτική μας!

Ἂν ὅμως σήμερα ἐπιλέγουμε, τὴν πολύτιμη τούτη εὐκαιρία νὰ τὴν ἀποκρούουμε, τότε ὅλη ἡ φιλοπατρία μας (ἰδίωμα ἀκριβό, σὲ ἐποχὲς προελάσεως τοῦ μηδενισμοῦ πασῶν τῶν σημασιῶν – ὁπότε καὶ τῆς σημασίας τῶν ταυτοτήτων) θὰ ἔχει θέσει τὰ θεμέλιά της στὴν ἄμμο. Καὶ τότε εἰδικά, ἡ πατρίδα μας θὰ μένει βεβαίως ἔκθετη σὲ ὁλοένα ὀδυνηρότερες ἀπειλές.

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία, τεύχος 312 (αφιέρωμα: “Η πατρίδα”) Μάρτιος 2019.

Το εικαστικό έργο που πλαισιώνει τη σελίδα (“Το κονταροχτύπημα”, από τον κύκλο “Ερωτόκριτος”, 2003) είναι δημιουργία του Γιώργου Κόρδη.