Περί τοῦ τραγικοῦ

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Φώτης Σχοινάς 13 Μαΐου 2019 antifono.gr

    Τό τραγικό μπεριέχει φεύκτως τό στοιχεο τς ρήξης, τς σύγκρουσης. Ὁ τραγικός ρωας συγκρούεται μέχρις σχάτων μέ τόν Θεό, τήν Μορα ἤ τήν Κοινωνία. Οσία τοῦ τραγικοῦ εναι ἡ σύγκρουση τν ναντίων προθετικοτήτων, τν ναντίων ξιν καί προκύπτει πό τήν παραβίαση τς εραρχίας διαφορετικν δικαίων – τοῦ θείου καί τοῦ ἀνθρωπίνου, τοῦ μητριαρχικοῦ καί τοῦ πατριαρχικο, τοῦ ἐθιμικοῦ καί τοῦ κρατικο. Κατά τόν κλασσικό ρισμό το Hegel τραγικό εναι «ἡ σύγκρουση νάμεσα σέ δυό δυνάμεις, πού καθεμιά χει τό δικαίωμα νά πραγματώσει τήν οσία της, λλά δέν τό κατορθώνει λλις παρά καταπατώντας τά πίσης σεβαστά δίκαια τς λλης». Ἡ καθηγήτρια Χαρά Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου προλογίζοντας τό ργο τοῦ Μάξ Σέλερ Τό φαινόμενο τοῦ τραγικο γράφει: «ὁ Σέλερ πιγκεντρώνει τό τραγικό φαινόμενο στό σημεο ντιπαράθεσης δύο ξιν, πό τίς ποες ἡ μία προορίζεται νά “καταστραφε”». Μάλιστα κατά τόν Μ. Σέλερ «τό τραγικό εναι μλλον να οσιδες στοιχεο στό διο τό σύμπαν».

   Τό τραγικό ασθημα τς ζως κπηγάζει πό τή ρήξη τοῦ ἀνθρώπου μέ τό θεον καί τήν ατονόμησή του πό τήν κηδεμονία του. Ἡ τραγική ντίληψη τς ζως, τό τραγικό πνεμα, γεννιέται, ταν ὁ ἄνθρωπος διαρρηγνύει τήν σχέση του μέ τό θεον καί τή Μορα καί ρθώνεται στό κέντρο τοῦ κόσμου, ς ὁ μόνος κύριος τοῦ πεπρωμένου του. Εναι ἡ ἀπελπισμένη, σως καί μάταιη, πόπειρα νά ποβεῖ ατός καί χι ὁ θεός φορέας τοῦ πεπρωμένου του καί διαμορφωτής τς γκόσμιας ζως του. Οσιαστικά τό τραγικό βρίσκεται στήν γκαθίδρυση τς νθρωποκρατίας στή θέση τς θεοκρατίας καί στή μεταξύ τους σύγκρουση. Γι᾿ ατό τό τραγικό δέν εναι να ψιλό νθρώπινο συναίσθημα, στω βαθείας δύνης, μία πλῆ ασθητική κατηγορία, λλά «να ρισμένο ντίκρυσμα τς ζως, νας εδικός τρόπος νά θεωρες καί ν᾿ ἀποτιμς τόν κόσμο. Μέ τήν Τραγωδία χουμε μιάν εδική κοσμοθεωρητική στάση, μιάν πτική γωνία π᾿ ὅπου ντικρύζει κανένας μέ παρρησία μαζί κι᾿ ἔξαρση τόν αυτό του μέσα στό σύμπαν» (γγελος Τερζάκης).

   Τό πέρασμα ατό πό τήν θεοκρατία στήν νθρωποκρατία  πραγματοποιήθηκε μόνο δύο φορές στήν νθρώπινη στορία: τόν 5ο αώνα π. Χ. στήν θηναϊκή Δημοκρατία καί τούς 16ο-17ο μ. Χ. αἰῶνες στήν Δ. Ερώπη. Ἡ τραγωδία, πως καί ἡ πολιτική, εναι ποκλειστικό πίτευγμα τν λλήνων στήν ρχαιότητα. Μόνοι οἱ Ἕλληνες στούς ρχαίους χρόνους δημιούργησαν τραγωδία, διότι μόνο ατοί ς λεύθεροι πολτες ρίζουν – στω, προσπάθησαν νά ρίσουν – τήν μορα τους καί χι ἡ βούληση τν θεν. Πραν τό πεπρωμένο τους στούς μους τους καί φρεσαν τήν δικαιοδοσία ατή πό τούς θεούς καί τή μορα. Τό τραγικό γεννήθηκε πό τή διάσπαση τοῦ θεογονικοῦ μύθου, πό τήν δια τή φύση τς θρησκευτικότητας τν λλήνων. Μόνοι οἱ Ἕλληνες δέν εχαν διακεκριμένο ερατεο, ερές Γραφές, δόγματα καί γίους – εχαν μόνο ρωες. Μόνοι οἱ Ἕλληνες σκωπταν τούς θεούς των καί μόνοι ατοί τόλμησαν νά ατονομηθον ναντι ατν καί νά θεωρήσουν τήν ετυχία πόθεση δική τους καί χι τν θεν. Ὁ καθ. Βασίλειος Κύρκος γράφει πί τοπροκειμένου: «Ἡ ρήξη καί ἡ σύγκρουση μέ τό θεον, ἡ καταγγελία τς παρέμβασης τοῦ θεοῦ στά νθρώπινα ταν ναπόφευκτη καί μοιραία. Μόνο ὁ ἐλεύθερος νθρωπος τόλμησε νά ντιπαρατεθεῖ μέ τόν θεό· καί τότε μόνο θά ναρωτηθεῖ γιά τήν οσία του καί τό Εναι του. Συγχρόνως μέ τό ρώτημα ατό θά ναδυθεῖ ἡ τραγική ασθηση τς ζως καί θά τόν διαπεράσει τό ργος τς παρξιακς διακινδύνευσης, καί θά τόν κυριεύσει ὁ φόβος τοῦ κενο. Μόνο πό τήν ρχαία λληνική θρησκεία θά μποροσε νά ναδυθεῖ τό τραγικό ασθημα τς ζως, ἡ ασθηση τς τραγικότητας τς νθρώπινης πάρξεως, γιατί μόνο σ᾿ ατήν πετράπη στόν νθρωπο νά ναπτύξει τόν θεομάχο λόγο (ἤ μήπως ἡ ἄρθρωση τοῦ φιλοσοφικοῦ λόγου διέλαθε τς θεϊκς πιστασίας;!). Ἡ ἀπώλεια τς μεταφυσικς γέννησε, ντέλει, τήν τραγωδία, πως καί στούς νεώτερους χρόνους (Σαίξπηρ)… Ἡ νέα ατή ασθηση ρίμασε τίς συνειδήσεις καί διαμόρφωσε να ασθημα ζως πού χει ς πυρήνα τήν εθύνη τν λευθέρων νθρώπων, ατοῦ πού δέν δέχεται τήν κηδεμονία τοῦ θείου. Τόν πυρήνα τς τραγωδίας συνιστᾶ ἡ διαρκής, λλοτε φανερή καί κρηκτική καί λλοτε πόκωφη καί ναβράζουσα, σύγκρουση θεν καί νθρώπου, ατοῦ τοῦ ἀνθρώπου/πολίτου, πού κατέκτησε τήν λευθερία του μέσα στόν κόσμο τς πόλεως, ς νεπανάληπτη ντότητα, νθρωπολογικό δεγμα μις ετυχισμένης στορικς συγκυρίας»

   Χάρη στήν πουσία ποκαλύψεως, Δόγματος καί εροκρατίας στήν λληνική θρησκεία καί κοινωνία κατέστη δυνατή ἡ ἀναδημιουργία τοῦ Μύθου καί ἡ ἀνάδυση τς τραγωδίας κατά τόν Κ. Καστοριάδη. Ἡ ρήξη μέ τό θεον καί ἡ ατονόμηση τοῦ ἀνθρώπου συνέβη κόμη μία φορά στήν στορία τς νθρωπότητος: στήν αγή τν νεωτέρων χρόνων στήν Δ. Ερώπη. Ὁ Ἀντρέ Μαρλώ σχολιάζοντας τήν δεολογική στορία τς Ερώπης λέγει τι οἱ Ερωπαοι εχαν στήν ρχή ς πόλυτη πραγματικότητα τόν Θεό, μετά μως θεώρησαν ς πόλυτη πραγματικότητα τόν νθρωπο. τσι κατέστη δυνατή καί στήν Δ. Ερώπη ἡ ἐμφάνιση τοῦ τραγικοῦ ασθήματος τς ζως.

  Στήν ρχαία λλάδα ἡ τραγωδία ταν μιά πόμνηση τν μετακινήτων ρίων τς νθρώπινης δράσης. Ὁ ἄνθρωπος ς λεύθερος πολίτης εναι πλέον λεύθερος νά πράξει τά πάντα· οἱ συνέπειες μως ατς τς περιόριστης  λευθερίας  διαφεύγουν τοῦ ἐλέγχου του. “Χαλεπόν λεύθερον γενέσθαι” διακηρύσσει να ρχαιοελληνικόν λόγιον. Οἱ τραγικοί ποιητές συνεχς πομιμνήσκουν στούς θηναίους τι ὁ τραγικός ρωας “μήτε διά κακίαν καί μοχθηρίαν μεταβάλλει ες δυστυχίαν, λλά δι᾿ ἁμαρτίαν τινά” (ριστοτέλη, Ποιητική 1453 a 3). Καί ἡ τραγική μαρτία εναι νας λανθασμένος πολογισμός τν καταστάσεων, να σφάλμα τς λογικς κρίσεως τοῦ τραγικοῦ ἥρωα συμπεπλεγμένο μέ μία μετρη μπιστοσύνη στή δύναμη τοῦ λογικοῦ του. Ἡ ἑλληνική τραγωδία συνεχς πογραμμίζει τό γεγονός τι ἡ ἀνθρώπινη ετυχία εναι εθραστη καί ξαρτται πό παράγοντες μή ποκείμενους στόν νθρώπινο λεγχο. Πάντα καραδοκεῖ μία φθονερή Μορα τοιμη νά πιφέρει τήν τη  στήν νθρώπινη βριν – τήν παραβίαση τν ρίων τς θεϊκς καί θικς τάξεως τν πραγμάτων τοῦ κόσμου, τς κοσμικς Δικαιοσύνης.

  Ὁ ἄνθρωπος, ταν ς λεύθερος πολίτης, καθιστᾶ τόν αυτό του κύριο τοῦ πεπρωμένου του καί παίρνει τήν μορα πάνω του πρέπει νά γνωρίζει τι εναι συνεχς ποκείμενος στήν λογικς καί θικς φς μαρτίαν, στήν παραβίαση τν ρίων, στήν διατάραξη τς παγκόσμιας θικς τάξης, πού χει ς ναπόδραστη συνέπεια τήν τη  (συμφορά), γιά νά ποκατασταθεῖ ἡ διασαλευθεσα σορροπία.  Α.Lesky γράφει πώς «ὁ ἄνθρωπος πού τόν βρκε ἡ Ἄτη ξεπερνᾶ τά σύνορα πού τοῦ ἔχουν ρισθε, κλονίζει τήν τάξη τοῦ κόσμου καί πρέπει νά πέσει θύμα τς δικς του τύφλωσης». Καί μάλιστα πολλές φορές οἱ πράξεις τοῦ ἀνθρώπου χουν ς ποτέλεσμα τό κριβς ντίθετο τοῦ ἐπιδιωκομένου. Τοτο εναι τό μέγιστον μάθημα τς λληνικς τραγωδίας. Μάθημα πού καίτοι διδάχθησαν δέν φομοίωσαν οἱ Ἀθηναοι…

   Καί τό τραγικό κακό εναι νεπανόρθωτο. Στήν τραγωδία δέν πάρχει μετάνοια, μέ τή χριστιανική κδοχή, καί ποκατάσταση τοῦ μετανοοντος. Ὁ τραγικός ρωας συντρίβεται μετάκκλητα. Στήν Χριστιανική ντίληψη ἡ ἀνθρώπινη μαρτία – μαρτία κυρίως θικς, λλά καί ντολογικς ὑφς – χει νθρωπολογικές καί κοσμολογικές συνέπειες, μως ὁ Σταυρός καί ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ ἀποκαθιστον ντελς τήν καταφθαρεσαν φύσιν – νθρώπινη καί κοσμική.

Στήν λληνική ντίληψη ἡ ἀποκατάσταση τς διασαλευμένης θεϊκς καί κοσμικς τάξεως μπορεῖ νά ποκατασταθεῖ μόνο μέ τή συντριβή τοῦ τραγικοῦ ἥρωα. Τό μοιραο τραγικό σφάλμα, τό μοιραο πάθος ἤ ἐλάττωμα τοῦ τραγικοῦ ἥρωα τόν δηγεῖ ἀναπόδραστα στήν καταστροφή του, κριβς πειδή θραύει τήν παγκόσμια τάξη. Ὁ Χρστος Μαλεβίτσης γράφει: «Ὁ τραγικός ρωας δέν εναι θικς νοχος· εναι τραγικός νοχος. Ἡ διαφορά μεταξύ θικς καί τραγικς νοχς εναι πόλυτη. Διότι μέ τήν θική νοχή δέν χουμε τραγωδία, χουμε δράμα. Ἡ ἠθική νοχή, ς παράβαση κανόνα, στω καί μεταφυσικς θεμελιωμένου, αρεται μέ τήν μετάνοια καί τή συγχώρεση. Ὁ τραγικός νοχος οτε μετανοελλά οτε καί συγχωρεται. Ἡ μετάνοια καί ἡ συγχώρεση τελονται μέσα στόν κοσμικό κύκλο· πρόκειται γιά γκόσμια συμφιλίωση, σάν τήν γελιανή Versöhnung. Ἡ τραγική νοχή θραύει τόν γκόσμιο κύκλο, γι᾿ ατό καί ὁ τραγικός νοχος συντρίβεται».

  Στήν τραγωδία δέν πάρχει σωτηρία, τολάχιστον μέ τή χριστιανική κδοχή της. Τό κακό δέν περβαίνεται. Τουναντίον εσβάλλει καί γκαθιδρύεται κυριαρχικά μέσα στόν κόσμο. Στήν τραγωδία οἱ πύλες τς Κολάσεως εναι ρθάνοιχτες γράφει ὁ Τζώρτζ Στάϊνερ. μετακίνητο κέντρο τς τραγωδίας εναι κατά τόν Αμ. Χουρμούζιο ἡ ἀπελπισία τοῦ ἀνθρώπου πρός ,τι τόν περβαίνει καί περιορίζει τήν λευθερία του, ἡ ἀδυναμία του νά κατισχύσει στήν δυσώπητη μορα του. Ἡ ἀνταρσία του νά θραύσει τό σιδερένιο κλοιό τς τεγκτης Εμαρμένης δέν χει καμμία προοπτική πιτυχίας. Ἡ συντριβή εναι κάτι παραπάνω πό ναμενόμενη καί βέβαιη. λλά, ν δέν πάρχει σωτηρία στόν τραγικό κόσμο, πάρχει κάθαρση, πως λέγει ὁ Ἀριστοτέλης. Κάθαρση βέβαια χι τν τραγικν παθημάτων τοῦ τραγικοῦ ἥρωα, λλά τς ψυχς τοῦ θεατῆ ἀπό τά τραγικά συναισθήματα πού προκαλονται πό τά παθήματα τοῦ τραγικοῦ ἥρωα (θεωρῶ πώς στό περίφημο ριστοτελικό χωρίο “δι᾿ ἐλέου καί φόβου περαίνουσα τήν τν τοιούτων παθημάτων τήν κάθαρσιν”(Ποιητική 1449 b 25)  γενική “τν παθημάτων” εναι γενική ντικειμενική καί χι ποκειμενική· πομένως καθαίρεται ἡ ψυχή τν θεατν πό τά παθήματα καί χι ατά τατα τά παθήματα). Καί ἡ ἐπιζητούμενη κάθαρση εναι πότοκη τς συναισθηματικς ταύτισης τοῦ θεατῆ μέ τά παθήματα τν τραγικν ρώων. Ὁ ἔλεος καί ὁ φόβος γείρονται πό τή μέθεξη τοῦ θεατῆ στά δρώμενα. Ἡ τραγική μορα τοῦ ἥρωα εναι, δυνητικά τολάχιστον, καί δική του μορα.

  Ὁ Χριστιανισμός στή βαθύτερη οσία του εναι ντιτραγικός. Ἡ ἄκρα φιλανθρωπία τοῦ ἐσταυρωμένου Κυρίου τς δόξης συγχωρεῖ πσα θική νόσο καί παράβαση τοῦ θείου νόμου. Βέβαια κάθε πάθος, ς “λλόκοτος καί δύσερως ρως” (Γρηγόριος Παλαμς) συνιστᾶ ἀνταρσία κατά τοῦ Θεοῦ καί προδοσία τς σταυρωμένης γάπης του. ρα κάθε φάμαρτο πάθος νέχει τό τραγικό στοιχεο. μως δέν πάρχει καί δέν μπορεῖ νά πάρξει πάθος καί θικό νόσημα, τό ποο δέν μπορεῖ νά θεραπεύσει ὁ Χριστός (π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ). Ἡ ἀνάσταση τοῦ Χριστος γγύηση καί προτύπωση τς ναστάσεως κάθε πιστοποτελεῖ τόν ριστικό καί νέκκλητο θρίαμβο πάνω στό κακό. “Νν πάντα πεπλήρωται φωτός, ορανός τε καί γῆ καί τά καταχθόνια” (Κανών τς ναστάσεως). Τό τραγικό στοιχεο στόν Χριστιανισμό πάρχει μόνο στό χρο τς Κολάσεως, ατοῦ τοῦ ἀνιάτου – οκειοθελς νιάτου – τραύματος τς δημιουργίας. Εναι πίσης χαρακτηριστικό τι γιά  τό πάθος καί τό θάνατο τοῦ Χριστοῦ νομιμοποιούμαστε   νά μιλμε γιά Θεο Δράμα, οδόλως μως γιά Θεία Τραγωδία.

  λλά καί ὁ Πλατωνισμός εναι ντιτραγικός. Κατά τήν Πλατωνική ντολογία τό ντως ν, δηλαδή ὁ νοητός κόσμος τν δεν, εναι θεμελιωδς καλό. Τό κακό βρίσκεται στόν παρόντα πατηλό κόσμο. Ὁ παρών κόσμος εναι πείκασμα, εδωλο τοῦ ἀληθινοῦ καί γαθοῦ κόσμου τν δεν. Γι᾿ ατό πρέπει νά φύγουμε πό δῶ πρός τά κεπου τό κακό θά καταργηθεῖ ἐντελς, σο τό δυνατόν γρηγορότερα. “λλ᾿ οτ᾿ ἀπολέσθαι τὰ κακὰ δυνατόν, ὦ Θεόδωρε – πεναντίον γάρ τι τῷ ἀγαθῷ ἀεὶ εναι νάγκη – οτ᾿ ἐν θεος ατὰ ἱδρσθαι, τν δὲ θνητν φύσιν καὶ τόνδε τν τόπον περιπολεῖ ἐξ νάγκης. διὸ καὶ πειρσθαι χρὴ ἐνθένδε κεσε φεύγειν τι τάχιστα. φυγὴ δὲ ὁμοίωσις θεῷ κατὰ τὸ δυνατόν· μοίωσις δὲ δίκαιον καὶ ὅσιον μετὰ φρονήσεως γενέσθαι(Πλάτωνος, Θεαίτητος 176 a-b). Μετάφραση (. Θεοδωρακόπουλου): «Οτε νά χαθον τά κακά εναι δυνατόν, Θεόδωρε, γιατί εναι νάγκη νά πάρχη κάτι ντίθετο στό καλό, οτε πάλι γίνεται νά χουν τόν τόπο τους στούς θεούς, λλά περιτριγυρίζουν κατ᾿ ἀνάγκη τή θνητή φύση κι᾿ ατόν δώ τόν τόπο. Γι᾿ ατό καί πρέπει νά προσπαθῆ κανείς νά φεύγη π᾿ ἐδώ, σο μπορεῖ πιό γρήγορα, πρός τά κε. Καί ἡ φυγή ατή σημαίνει μοίωση μέ τό θεό, σο τοτο γίνεται. μοίωση πάλι θά επ, νά γίνεις δίκαιος καί σιος μέ φρόνηση καί μέ γνώση».

Ὁ κόσμος τς τέχνης εναι εδωλο τοῦ εδώλου, ὁ Ὅμηρος εναι “τρίτος ἀπό τς ληθείας”(Πολιτεία 599d). Ἡ τέχνη εναι μίμηση τοῦ φυσικοῦ κόσμου, ὁ ὁποος εναι μίμηση τοῦ νοητοῦ κόσμου. ρα ἡ τέχνη εναι “μίμησις μιμήσεως”. Δέν εναι τυχαο λοιπόν, τι ὁ Πλάτων ξόριζε ντελς τήν τέχνη – καί τό τραγικό θέατρο – πό τήν δανική πολιτεία του γιά λόγους ντολογικούς – πως ν κρᾳ συντομία νεπτύξαμε νωτέρω –, λλά καί γιά λόγους παιδαγωγικούς. Οτε ξάλλου εναι τυχαο τι ὁ Πλάτων ταν πολέμιος τς δημοκρατίας. ξάλλου ὁ Πλάτων στό “μέτρον πάντων νθρωπος” τοῦ Πρωταγόρα ντέτεινε τό “μέτρον πάντων θεός”(Νόμοι 716c).  σαύτως στούς Νόμους 713e σχυρίζεται τι στίς πόλεις πού δέν ρχει ὁ θεός λλ᾿ ὁ ἄνθρωπος δέν πάρχει γι᾿ ατές δυνατότητα διαφυγς πό τήν δυστυχία: «Λέγει δή καί νν οτος ὁ λόγος, ληθείᾳ χρώμενος, ς σων ν πόλεων μή θεός λλά τις  ρχῃ θνητός, οκ στιν κακν ατος οδέ πόνων νάφυξις (=διαφυγή)». Καί στή  θέση τς πρωταγόρειας δόξας (=γνώμης) ς κοινοῦ κτήματος λων τν πολιτν θετε τήν δική του πιστήμην ς προνόμιο τν λίγων φιλοσόφων – φυλάκων τς ρθς πολιτείας.

  Τό τραγικό πρόσωπο εναι παίτιο γιά τήν καταστροφή του; πάρχει λευθερία στόν τραγικό ρωα ἤ εναι να πλό θυρμα, μιά μαριονέτα στά χέρια τς ναπόδραστης ναγκαιότητας; Ὁ δυστυχής Οδίπους σο προσπαθεῖ νά ποφύγει τή μορα του τόσο μπλέκεται βαθύτερα στά δίκτυά της. Μερικοί ρμηνευτές λέγουν πώς πρεπε νά ποφύγει νά σκοτώσει ποιοδήποτε μεγαλύτερό του νθρωπο καί νά νυμφευθεῖ μεγαλύτερή του γυνακα. Σιγά μή πρεπε νά κάνει μιά λίστα μ᾿ ατά πού πιτρεπόταν καί ατά πού δέν πιτρεπόταν νά κάνει ντιπαρατηρεῖ ερωνικά ὁ Dodds. Ὁ Ὀρέστης τί περιθώρια λευθερίας ραγε χει; Νά κδικηθεῖ τόν φόνο τοῦ πατέρα του σκοτώνοντας τή μητέρα του ταν διαταγή τοῦ Ἀπόλλωνα. Ἡ μητροκτονία πάλι πισύρει τή μνι τν ρινύων. ταν ἡ Κλυταιμνήστρα τόν κετεύει νά σεβαστεῖ τό μαστό πού βύζαξε ναφωνεῖ γεμάτος σπαρακτική μφιβολία γιά τό πρακτέον: “Πυλάδη, τί δράσω; μητέρ᾿ αδεσθῶ κτανεν;” (Ασχύλου Χοηφόροι, στιχ. 899). Μετάφραση (Κ.Χ.Μύρη): «Πυλάδη, τί νά κάνω; Νά σεβαστῶ τή μάνα μου;». Ὁ τραγικός ρωας εναι παγιδευμένος σέ μία ναπόδραστη ναγκαιότητα, χωρίς ταυτόχρονα νά παλλάσσεται πό τήν εθύνη τν πράξεών του. Ἡ ἐλευθερία του εναι κέραιη, νῶ ταυτόχρονα εναι δέσμιος μις δίνης πραγμάτων καί καταστάσεων χωρίς δυνατότητα διαφυγς. Νομίζω τι σχύει πόλυτα στό τραγικό πρόσωπο ἡ ρήση τοῦ Κάφκα πώς ὁ μόνος λεύθερος δρόμος γιά τό ποντίκι εναι ὁ δρόμος πρός τή φάκα. Στό τραγικό χουμε μία ρρητη συμπλοκή τς λευθερίας τοῦ τραγικοῦ ἥρωα καί τς σιδηρς ναγκαιότητας τς Μοίρας, πως ποστηρίζει ὁ Σέλλινγκ. Ἡ ἀναγκαιότητα πικρατεῖ χωρίς νά πόλλυται ἡ ἐλευθερία καί ἡ ἐλευθερία κατισχύει χωρίς νά καταλύεται ἡ ἀναγκαιότητα.

  Στή νεώτερη τραγωδία δέν χουμε τήν παρουσία τς φευκτης Μοίρας, πως συμβαίνει στήν ρχαία λληνική τραγωδία. Ἡ ἀναγκαιότητα πλέον δέν νάγεται στήν τεγκτη, φθονερή Εμαρμένη, λλά στή δύναμη, στό λύγιστο πεσμα νός κατάβλητου χαρακτήρα, πως π.χ. συμβαίνει ν πολλος στόν Σαίξπηρ (Σέλλινγκ). Τή θέση τς Μοίρας παίρνει τό διαίτερον ποιόν τοῦ ἤθους, τοῦ χαρακτήρα τοῦ τραγικοῦ ἥρωα.  παρεμβληθείς Χριστιανισμός ποψίλωσε τή Μορα πό τήν παντοδυναμία της. Πάντως μως καί στήν ρχαία τραγωδία ὁ τραγικός ρωας καταστρέφεται πό τόν χαρακτήρα του. Ἡ Μήδεια δέν εναι θύμα (καί θύτης μαζί) το σκοτεινο καί καμπτου χαρακτήρα της;

   Ἡ Δημοκρατία εναι τό κατ᾿ ἐξοχήν τραγικό πολίτευμα. κριβς διότι βασίζεται στήν λευθερία τν πολιτν της, οἱ ὁποοι μως δέν πρέπει νά κάνουν μετρη χρήση της, λλά νά χουν σαφῆ ἐπίγνωση τν ρίων της, λλις ἡ καταστροφή παραμονεύει, πως λλωστε δείχνει καί ἡ περίπτωση τς θηναϊκς Δημοκρατίας. Ἡ σωφροσύνη, ἡ φρόνηση καί  προπάντων τό μέτρο πρέπει νά προφυλλάσσουν τή Δημοκρατία πό τήν βριν.Τό συμπέρασμα πού βγάζει  Χορός στήν ντιγόνη (στιχ.1347-1353) εναι: «πολλῷ τό φρονεν εδαιμονίας/πρτον πάρχει˙χρή δέ τά γ᾽ ἐς θεούς/ μηδέν σεπτεν˙ μεγάλοι δέ λόγοι/ μεγάλας πληγάς τν περαύχων/ποτείσαντες/γήρᾳ τό φρονεν δίδαξαν» Μετάφραση (γνατίου Σακαλ): «Εναι πτήν ετυχία ἡ φρόνηση/πολύ πιό πρτο, καί καθόλου δέν πρέπει στούς θεούς/ν᾽ἀσεβομε˙οἱ ὑπέρμετρες καυχησιές/τν φαντασμένων μέ χτυπήματα πέρμετρα/πληρώνονται/καί τή φρόνηση πιά στά γηρατειά διδάσκουν». Ἡ φρόνηση εναι τό θεμέλιο, ὁ sine qua non ρος καί προϋπόθεση τς ετυχίας. Χωρίς τή φρόνηση δέν μπορον νά θεμελιωθον ἡ ενομία καί ἡ εδαιμονία προσωπική καί συλλογική.

    Ξέρουμε καλά πώς στήν νθρώπινη στορία δέν πάρχει καμμιά νομοτέλεια, καμμιά ναγκαιότητα. Τό πν ξαρτται πό τή σωφροσύνη καί τή μετριοπάθεια τν γετν λλά καί τν πολιτν. Ἡ Δημοκρατία καθιστᾶ τόν νθρωπο κύριο τν πράξεών του, μως οἱ συνέπειες τν πράξεών του διαφεύγουν τς κυριότητάς του καί τό μόνο μέσο διασφάλισης τς ασιας πορείας ατν εναι ἡ σύνεση καί ἡ ασθηση τοῦ μέτρου. Δέν εναι τυχαο τι οἱ ἀρχαοι ταύτιζαν τήν μετρία μέ τήν λογία. Ὁ Κορνήλιος Καστοριάδης γράφει χαρακτηριστικά: «Ἡ ατονομία δέν εναι δυνατή παρά ν ἡ κοινωνία ναγνωρίζει τι εναι ἡ πηγή τν νορμν της. Κατά συνέπεια, ἡ κοινωνία δέν μπορεῖ νά ποφύγει ατό τό ρώτημα: Γιατί ατή ἡ νόρμα κι χι κείνη ἡ ἄλλη…Δέν μπορεῖ ἐπίσης νά ποφύγει τό ρώτημα τν ρίων τν πράξεών της. Σέ μιά δημοκρατία ὁ λαός μπορεῖ νά κάνει τιδήποτε – καί φείλει νά ξέρει τι δέν πρέπει νά κάνει τιδήποτε. Ἡ δημοκρατία εναι τό καθεστώς τοῦ ατοπεριορισμο· εναι συνεπς πίσης τό καθεστώς τοῦ ἱστορικοῦ ρίσκου – λλος τρόπος νά πομε τι εναι τό καθεστώς τς λευθερίας – καί να καθεστώς τραγικό. Ἡ μοίρα τς θηναϊκς δημοκρατίας δείχνει ατό τό πράγμα. Ἡ πτώση τς θήνας – ἡ ἧττα της στόν Πελοποννησιακό πόλεμο – ταν ποτέλεσμα τς βρεως τν θηναίων. Τώρα ἡ ὕβρις δέν ποθέτει πλς τήν λευθερία· ποθέτει πίσης τήν πουσία πάγιων νορμν, τήν θεμελιώδη βεβαιότητα τν σχατων σημασιν γιά τίς πράξεις μας.  (Ἡ χριστιανική μαρτία εναι, φυσικά μιά ννοια τερονομίας). Ἡ παραβίαση τοῦ νόμου δέν εναι βρις, εναι να ρισμένο καί περιορισμένο παράπτωμα. Ἡ ὕβρις πάρχει ταν ὁ ατοπεριορισμός εναι ἡ μόνη νόρμα, ταν παραβιάζονται ρια πού δέν ταν πουθενά ρισμένα».

  Ἡ Ἀθηναϊκή δημοκρατία ταν τραγικό πολίτευμα κριβς διότι ταν φτασε στήν λοκλήρωσή της – τήν ποχή τοῦ Περικλῆ ὁ δμος ταν πόλυτος κυρίαρχος τς πολιτικς σκηνς καί δέν εχε τίποτε καί κανένα περάνω ατοῦ – μπεριεχε στό σωτερικό της τό σπέρμα τς (ατο)καταστροφς της. Ἡ ἄκρατη Περίκλεια δημοκρατία μετά τό θάνατο τοῦ ἡγέτη καί μπνευστῆ της ατοκαταστράφηκε λόγῳ ἐσωτερικν διαιρέσεων καί περβάσεως τν πιτρεπτν ρίων κ μέρους τν πολιτν της.

  λλά ἡ Δημοκρατία μπεριέχει τήν τραγικότητα καί γιά να κόμα λόγο: πόσχεται τήν πόλυτη ετυχία πί τς γς. Ἡ Δημοκρατία διεκδικεῖ γιά τόν αυτό της τό προνόμιο τς χορηγίας χι πλς τοῦ εὖ ζν, τν θεσμν δηλαδή κείνων πού καθιστον τή ζωή μας σφαλῆ καί νθρώπινη, λλά τς πόλυτης εδαιμονίας. «Τί μς πόσχονται λοιπόν ο  δημοκρατίες;» λέγει  Π. Μπρυκνέρ:«τήν ετυχία, τόν πλοτο, τήν προσωπική λοκλήρωση. Μέ λλα λόγια τό δύνατο».

Στην εικαστική πλαισίωση της σελίδας, ιχνογράφηση θεατρικών κοστουμιών από τον Σπύρο Βασιλείου.

Περί τοῦ τραγικοῦ

spot_img

1 ΣΧΟΛΙΟ

  1. Μάλιστα κατά τόν Μ. Σέλερ «τό τραγικό εἶναι μᾶλλον ἕνα οὐσιῶδες στοιχεῖο στό ἴδιο τό σύμπαν».

    Aυτό είναι ΤΟ ΠΙΟ ΣΟΦΟ που έχω διαβάσει.
    Επιτέλους, απ’ αυτό το σημείο ξεκινάει κάθε παραγωγικός προβληματισμός , εκτός αν θέλει κανείς να διαγράφει φιλοσοφικούς κύκλους αιωνίως.

    Βεβαίως και το τραγικό είναι ουσιώδες στοιχείο του σύμπαντος αφού εντός του υπάρχουν αντινομίες κι αντιφάσεις απείρου…. κάλλους από τότε που προέκυψε ζωή μέσα σ’αυτό το αναίσθητο συμπαντικό περιβάλλον. Η μαθηματική και η συναισθηματική ενέργεια βρίσκονται σε αντιπαράθεση -τα δύο ισάξια αλλά ποιοτικά διαφορετικά μεγέθη που βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση εντός ενός οργανισμού Έκτοτε κάθε έμβιο ον βιώνει τη δική του μικρή, τοπική τραγωδία ως συνέπεια της διαχρονικής υπερτραγωδίας. Γι’ αυτό κάθε φιλοσοφική ή θρησκευτική απόπειρα έχει εντελώς σχετική, συμβατική και τοπική αξία μέχρι λύσεως της υπερτραγωδίας. Και φυσικά υπό τις παρούσες συνθήκες αυτό που συνθλίβεται και καταστρέφεται είναι η ζωή. Όμως για τη λύση της τραγωδίας θ’ απαιτείτο ριζική αλλαγή συσχετισμών με υποχώρηση /αλλαγή της μαθηματικής δομής υπέρ της ουσίας της ζωής. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο αν το σύμπαν αυτο-οργανωνόταν σε πραγματική συνείδηση. (Τώρα κυοφορεί μόνο στοιχεία συνείδησης ή στοιχεία Νοημοσύνης εξ’ ου και μπορέι να μελετάται, αλλά τίποτα που να βγάζει νόημα για τα έμβια όντα). Κάτι ανάλογο μ’ αυτό που αναμένεται να συμβεί με την τεχνητή νοημοσύνη. Μόνο που το φυσικό είναι απείρως προτιμότερο απ το τεχνητο.

    Ας μην απορούμε πια για τις ανθρώπινες τραγωδίες αφού καθόμαστε πάνω σε μια υπερ-γεννήτρια Τραγωδίας – το ίδιο το Σύμπαν.

    Ο Χριστιανισμός σαφώς δεν εξαιρείται απ την τραγικότητα αφού τι σημαίνει “Νέος ουρανός και Νέα Γη” αν όχι καταστροφή του ενός στοιχείου δηλαδή της φυσικής δομής υπερ του θριάμβου του πνεύματος ; Αυτή η “καταστροφή” δεν χρειάζεται να είναι του τύπου της διάλυσης, αλλά μπορεί να είναι του τύπου της ριζικής αλλαγής δομών και συσχετισμών.αλλα και λειτουργικότητας.

    Αυτό είναι που απαιτείται, αλλά βέβαια η συνεχιζομενη Τραγωδια αποτελεί στερεά τροφή για πολλούς. Την “γουστάρουν”, είναι τρόπος ζωής.

    Αμ το άλλο το ανέκδοτο περί συμπαντικής αρμονίας και ισορροπίας που την χαλάει ο άνθρωπος ; Αυτά περί “αλάνθαστης αρμονίας” του σύμπαντος τα έγραφα σε γλυκερά στιχάκια προ αμνημονεύτων χρόνων. Είναι δυνατόν οι συμπαντικές εκρήξεις και κολοσσιαίες συγκρούσεις να είναι “αρμονικές” ; Σε αργή κίνηση, ακόμα και μια επιληπτική κρίση μπορέι να μοιάζει με μπαλέτο, όλο χάρη. Το ίδιο και η φρενίτιδα των μεγαλουπόλεων σε αργή κίνηση μπορεί να παραπέμπει στη λίμνη των κύκνων….

    Όχι, το σύμπαν δεν είναι αρμονικό, αλλά τραγικό. Και τα έμβια όντα είναι οι κομπάρσοι αυτής της άπειρης τραγωδίας μέχρι το σύμπαν να βρεί το μέτρο αλλά και να τα βρει με τον “εαυτό του” αφού πρώτα με το καλό αποκτήσει έναν Εαυτό , μια συνείδηση. Aφού θα τα καταφέρουν υποθετικά τα κομπιούτερ, δεν μπορέι ολόκληρο σύμπαν, μόνο πολύ καλύτερα ;
    https://www.youtube.com/watch?v=OPV3D7f3bHY 3,15 – 3,35.

    Είναι δυνατόν η τόσο εξελιγμένη επιστήμη να προχωράει ερήμην του “θείου” ; Δηλαδή οι εμπνεύσεις και οι αδιανόητες νοητικές ικανότητες που απαιτούνται δεν είναι μέρος της “θείας δημιουργίας” ; Απ’ την άλλη, δεν είναι μέρος της “θείας δημιουργίας” η δημιουργία συναισθημάτων που συνθλίβονται σκληρά απ αυτούς τους απρόσωπους τεχνολογικούς μηχανισμούς -που μοιραία θα γίνουν μπουμερανγκ -επειδή μπορούν να διαισθανθούν, να εμπνευστούν έναν καλύτερο τρόπο ύπαρξης ; Δηλαδή με το ένα χέρι το “θείον” μοιράζει απίστευτη γνώση/τεχνογνωσία και με το άλλο χέρι απίστευτη ικανότητα συναίσθησης αλλά με καμιά μεταξύ τους αρμονία και σύνδεση.

    Η ΤΡΙΚΥΜΙΑ είναι ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ ΜΕΓΑΛΗ για να προέρχεται απλώς από και να περιορίζεται σε ανθρώπινα ή ζωϊκά κρανία.

    Τι ακριβώς δεν καταλαβαίνουμε ;

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα