Αν αφεθεί ανεξέλεγκτο, το Ιράν θα μπορούσε δυνητικά να αναπτύξει την ικανότητα να απειλήσει κρίσιμες οδούς ναυτιλίας στην Κασπία Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό.
Ο YOEL GUZANSKY είναι ερευνητικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, εθνικός υπότροφος στο Hoover Institution στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, μεταδιδακτορικός υπότροφος 2016-17 στο Israel Institute και υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright.
Στα τέλη Νοεμβρίου, το Ιράν έκανε μια ασυνήθιστη ανακοίνωση: Είπε ότι σχεδίαζε να δημιουργήσει ναυτικές βάσεις στην Συρία και την Υεμένη, οι οποίες, όπως το έθεσε ευθέως μια κρατική εφημερίδα αργότερα, «θα μπορούσαν να είναι δέκα φορές πιο αποτελεσματικές από την πυρηνική ισχύ». Παρά το γεγονός ότι το Ιράν έχει προσπαθήσει από καιρό να καθιερωθεί ως ηγετική περιφερειακή δύναμη, και οι ναυτικές βάσεις είναι το κλειδί για την επίτευξη αυτού του στόχου, ετούτη ήταν η πρώτη φορά που η Τεχεράνη διακήρυξε επισήμως τις προθέσεις της για την κατασκευή τέτοιων βάσεων πέρα από τα σύνορά της.
Οι βάσεις στην Συρία και την Υεμένη θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικές για το Ιράν. Η Υεμένη βρίσκεται στην στρατηγική ναυτική οδό του Στενού Bab el Mandeb, μια από τις πιο πολυσύχναστες πλωτές οδούς του κόσμου, και μια ναυτική βάση εκεί θα δώσει στην Τεχεράνη απρόσκοπτη πρόσβαση στην Ερυθρά Θάλασσα και θα την τοποθετήσει σε μια πιο πλεονεκτική θέση για να απειλήσει τον κύριο περιφερειακό ανταγωνιστή της, την Σαουδική Αραβία. Μια βάση στην Υεμένη θα επέτρεπε επίσης στο Ιράν να υποστηρίξει καλύτερα τους αντάρτες Χούθι, έναν από τους πληρεξούσιούς της, οι οποίοι κατέλαβαν την Sanaa τον Σεπτέμβριο του 2014. Ο υπό σαουδαραβική ηγεσία αποκλεισμός [1] της Υεμένης έχει εμποδίσει το Ιράν από το να έχει πρόσβαση στις ακτές της Υεμένης. Και στα τέλη Οκτωβρίου, τα ιρανικά πλοία που μεταφέρουν προμήθειες για τους Χούθι αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω αφότου πολεμικά πλοία των ΗΠΑ τα εμπόδισαν [2] –η πέμπτη αποστολή ιρανικών όπλων στις Χούθι την οποία απέτρεψαν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά το παρελθόν ενάμιση έτος. Αυτό έχει αναγκάσει το Ιράν να αναδρομολογήσει τις λαθραίες επιχειρήσεις του μέσα από το Ομάν. Μια ιρανική βάση στην Υεμένη θα επιλύσει αυτό το πρόβλημα, σε κάποιο βαθμό.
Οι πρόσφατες συγκρούσεις στο Στενό Bab el Mandeb τόνισαν την σημασία της ναυτικής διάστασης του πολέμου στην Υεμένη. Την 1η Οκτωβρίου, οι Χούθι πυροδότησαν παρεχόμενους από το Ιράν πυραύλους εναντίον πλοίου από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Τα ΗΑΕ είναι μέρος της υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας συμμαχίας που έχει δημιουργήσει τον ναυτικό αποκλεισμό γύρω από την Υεμένη. Αρκετές ημέρες αργότερα, οι Χούθι εκτόξευσαν πυραύλους εναντίον ενός πλοίου του Ναυτικού των ΗΠΑ, του USS Mason, το οποίο, σύμφωνα με τον Λευκό Οίκο, ήταν στην περιοχή για να «διεξάγει επιχειρήσεις ρουτίνας» [3]. Η επίθεση οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες να εμπλακούν σε χτυπήματα αντιποίνων «περιορισμένης αυτοάμυνας» στις εγκαταστάσεις των ναυτικών ραντάρ των Χούθι που ενεπλάκησαν στην επίθεση.
Μια βάση στην Συρία, εάν υλοποιηθεί ποτέ, θα εκτείνει τον ναυτικό βραχίονα του Ιράν στην Μεσόγειο και θα ενισχύσει την ιρανική στρατιωτική παρουσία κοντά στις ακτές της Ευρώπης. Θα βοηθήσει επίσης τους συμμάχους της Τεχεράνης στον Λίβανο, την Παλαιστίνη και την Συρία –την Χεζμπολάχ, την Χαμάς, και το καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ, αντίστοιχα. Μια ναυτική βάση στην Συρία θα επιτρέψει στο Ιράν να μεταφέρει τακτικό εφοδιασμό και να παρέχει άλλη βοήθεια προς την Χεζμπολάχ χωρίς να εξαρτάται από χερσαίες συνοδείες ή εναέρια μεταφορά μέσω του Ιράκ ή της Τουρκίας. Η βάση θα κάνει επίσης το Ιράν λιγότερο εξαρτημένο από το Σουδάν. Παρά το γεγονός ότι το Σουδάν έχει από καιρό χρησιμεύσει ως πύλη εισόδου για τα ιρανικά όπλα στην Μεσόγειο και την Αφρική, ο αφρικανικός σύμμαχος της Τεχεράνης έχει αλλάξει την πολιτική του τα τελευταία χρόνια και έχει μετακινηθεί πιο κοντά στην πλούσια Σαουδική Αραβία. (Η τελευταία αναφορά περί ιρανικών πλοίων ελλιμενισμένων στο Πορτ Σουδάν ήταν τον Μάιο του 2014 [4]). Το Χαρτούμ, πεινασμένο για σαουδαραβικές οικονομικές επενδύσεις, έχει προφανώς κλείσει τα λιμάνια του για το ιρανικό ναυτικό, γεγονός που καθιστά δύσκολο στο Ιράν να περάσει λαθραία όπλα στην Χεζμπολάχ και την Χαμάς. Επιπλέον, στο πλαίσιο της περιφερειακής μάχης που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ του Ιράν από την μια πλευρά, και της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων από την άλλη, οι δύο τελευταίες [χώρες] έχουν κερδίσει ένα πλεονέκτημα, αποκτώντας τον έλεγχο στο θέατρο της Ερυθράς Θάλασσας με το άνοιγμα ναυτικών βάσεων στο Τζιμπουτί και την Ερυθραία. Μια ιρανική βάση στην Συρία θα μπορούσε να συμβάλλει στην διόρθωση αυτής της ανισορροπίας ισχύος.
Οι δύο βάσεις θα ταίριαζαν στο ευρύτερο σχέδιο του Ιράν να επεκτείνει την πρόσβασή του τόσο περιφερειακά όσο και ευρύτερα. Η Τεχεράνη βρίσκεται στην διαδικασία της οικοδόμησης της παρουσίας της κατά μήκος των ακτών του Περσικού Κόλπου και του Κόλπου του Ομάν, μια πολιτική που ανακοίνωσε, επίσης, τον Νοέμβριο. «Χτίζουμε δύο ναυτικές ζώνες και τρεις ναυτικές βάσεις στις ακτές Makran», είπε ο υποναύαρχος Habibollah Sayyari, διοικητής του ιρανικού Ναυτικού, σε συνέντευξη Τύπου [5] στην Τεχεράνη. «Αυτό είναι σύμφωνο με την πολιτική μας να κάνουμε μια επιστροφή προς την θάλασσα». Ο Sayyari υπογράμμισε σχέδια για να εξοπλίσει το ιρανικό ναυτικό με εγχώριους πυραύλους επιφανείας-επιφανείας, μη επανδρωμένα αεροσκάφη με βάση στην θάλασσα, και ραντάρ αναχαίτισης.
Ο Sayyari έκανε επίσης αναφορά [6], και όχι για πρώτη φορά, στους στόχους του Ιράν έξω από τα περιφερειακά ύδατά του. «Πέρα από κάθε αμφιβολία», είπε, «ο ναυτικός στόλος μας, στο εγγύς μέλλον, θα κυκλώνει την Αφρική και θα διασχίζει τον Ατλαντικό». Αναφέρθηκε επίσης στα νερά της Ανατολικής Ασίας. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος, το Ιράν διεξάγει επισκέψεις προς -και κοινές ναυτικές ασκήσεις με- χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Τον Μάιο του 2013, το ναυτικό του Ιράν πραγματοποίησε επίσκεψη στο κινεζικό λιμάνι Zhangjiagang, και αργότερα τον ίδιο χρόνο έστειλε δύο πολεμικά πλοία και ένα υποβρύχιο [7] στο Κολόμπο, στην Σρι Λάνκα. Το 2014, η Κίνα ανταπέδωσε με την αποστολή, για πρώτη φορά, δύο πλοίων στο ιρανικό λιμάνι Μπαντάρ Αμπάς για να διεξάγουν κοινές ναυτικές ασκήσεις, φαινομενικά επικεντρωθείσες κατά πράξεων πειρατείας. Και τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, η Τεχεράνη αποστέλλει ένα ιρανικό αντιτορπιλικό στο ινδικό λιμάνι Visakhapatnam, επίσης για να πραγματοποιήσει κοινές ναυτικές ασκήσεις.
«Ο Ινδικός Ωκεανός είναι υψηλής σημασίας για τον κόσμο και την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν», δήλωσε ο Sayyari εκείνη την εποχή, «και η ασφάλειά του είναι πολύ σημαντική για εμάς και τον κόσμο. Ως εκ τούτου, έχουμε ανακοινώσει ότι είμαστε σε θέση να βεβαιώσουμε την ασφάλεια στο βόρειο τμήμα του Ινδικού Ωκεανού για να προλάβουμε κάθε ανασφάλεια εκεί». Έναν μήνα αργότερα, το Ιράν έστειλε πολεμικά πλοία στο Καράτσι του Πακιστάν [8], και συζήτησε την θαλάσσια συνεργασία με το Ισλαμαμπάντ. Τέλος, τον Νοέμβριο, δύο ιρανικά πλοία έπλευσαν στο λιμάνι του Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, αφότου είχαν καταπλεύσει στο λιμάνι της πόλης Νταρ ες Σαλάμ της Τανζανίας. Ο Sayyari [9] αργότερα ανακοίνωσε ότι το Ιράν είχε «για πρώτη φορά … καταφέρει να πλεύσει γύρω από την αφρικανική ήπειρο και στον Ατλαντικό Ωκεανό». (Αλλά το Durban βρίσκεται στην πλευρά του Ινδικού Ωκεανού, και είναι ασαφές αν τα ιρανικά πλοία αργότερα έπλευσαν προς ανατολάς μετά το Cape Agulhas και όντως στον Ατλαντικό).
Όπως σημείωσε πρόσφατα ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ [10], η μεγαλύτερη πρόκληση για την Μέση Ανατολή είναι «η δυνητική κυριαρχία στην περιοχή ενός Ιράν που θα είναι και αυτοκρατορικό και τζιχαντιστικό». Προχώρησε εξηγώντας ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να «κάνει σαφές ότι είμαστε αντίθετοι σε περαιτέρω εδαφική επέκταση του Ιράν και ότι αυτό που ζητάμε από τους Ιρανούς είναι να λειτουργήσουν σαν ένα έθνος, και όχι σαν σταυροφόροι». Αλλά οι πιο πρόσφατες δηλώσεις του Ιράν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, είναι κυρίως πολιτικές πόζες -ένα είδος διπλωματίας των κανονιοφόρων που στοχεύουν σε εγχώριο ακροατήριο. Η χρονική στιγμή της νοεμβριάτικης δήλωσης της Τεχεράνης μπορεί επίσης να υποδηλώνει ότι η εκλογή του Donald Trump ως του επόμενου προέδρου των ΗΠΑ έχει βάλει τους Ιρανούς στα όρια. Στο κάτω-κάτω, το Ιράν δεν διαθέτει επί του παρόντος τις στρατιωτικές ικανότητες ή τους χρηματοοικονομικούς πόρους για τέτοιες επεκτάσεις – για παράδειγμα, το ναυτικό του της ανοιχτής θάλασσας εξακολουθεί να χρησιμοποιεί ξεπερασμένο εξοπλισμό από την εποχή του σάχη- και είναι δύσπιστοι όσον αφορά τον Trump, ο οποίος έχει αποκαλέσει την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν «φρικτή».
Παρ’ όλα αυτά, η επέκταση του ναυτικού του Ιράν αποκτά αρκετή ταχύτητα ώστε να ανησυχεί τους γείτονες της χώρας. Το 2009, το Ιράν άρχισε να διενεργεί ανεξάρτητες επιχειρήσεις κοντά στον Κόλπο του Άντεν, υποστηρίζοντας ότι καταπολεμούσε την πειρατεία, και το 2011, έστειλε δύο πλοία μέσω της διώρυγας του Σουέζ καθ’ οδόν προς το συριακό λιμάνι της Λατάκειας. Η τελευταία κίνηση ανησύχησε τόσο την περιοχή, που η Σαουδική Αραβία πρότεινε το σχηματισμό μιας κοινής αραβικής ναυτικής δύναμης [11] υπό την αρχική ηγεσία του Ριάντ. Το σχέδιο ανέκυψε και πάλι το 2014 [12] και το 2015 [13], αλλά έχει εμποδιστεί, προφανώς, λόγω των διαφωνιών μεταξύ των 11 εμπλεκόμενων χωρών σχετικά με την σύνθεση και τα καθήκοντα της δύναμης.
Αν αφεθεί ανεξέλεγκτο, το Ιράν θα μπορούσε δυνητικά να αναπτύξει την ικανότητα να απειλήσει κρίσιμες οδούς ναυτιλίας στην Κασπία Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό. Ως αποτέλεσμα, οι πρόσφατες ανακοινώσεις του Ιράν για τα σχέδιά του να επεκτείνει την περιφερειακή παρουσία του στην Ερυθρά Θάλασσα και την Μεσόγειο θα μπορούσε να τονώσει την συνεργασία μεταξύ του Ισραήλ, το οποίο επιδιώκει να περιορίσει την επιρροή του Ιράν, και του αραβικού κόσμου. Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα έχουν αποστασιοποιηθεί από την αντιπαράθεση με το Ιράν [14] σε σχεδόν όλες τις περιπτώσεις. Το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό έχει επιλέξει να μην αντιμετωπίζει τις αυξανόμενες προκλήσεις [15] στον Περσικό Κόλπο από το Ναυτικό Σώμα της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς του Ιράν. Από τον Σεπτέμβριο του 2016 υπήρξαν 31 «μη ασφαλείς συναντήσεις» με ιρανικά πλοία στον Περσικό Κόλπο, σε σύγκριση με 23 [16] το 2015, σύμφωνα με το αμερικανικό Ναυτικό. Η έλλειψη δράσης κοστίζει στην Ουάσιγκτον την αξιοπιστία της ως αντίρροπη δύναμη στην Τεχεράνη.
Η νέα κυβέρνηση Trump θα πρέπει να κάνει περισσότερα για να αντιμετωπίσει την απειλή από το Ιράν, ιδίως στον ναυτικό στίβο, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σαφή υπεροχή. Θα πρέπει να χαράξει ξεκάθαρες «κόκκινες γραμμές» γύρω από τις ιρανικές ναυτικές δράσεις -για να εξασφαλιστεί ότι οι προκλήσεις του Ιράν δεν θα μείνουν αναπάντητες και να αποδείξει την αποφασιστικότητα της Ουάσινγκτον. Πίσω στο 2015, ο Ανώτατος Ηγέτης [17] του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, δήλωσε ότι η ναυτική δύναμη του Ιράν ήταν το βέλτιστο μέσο «για την δυναμική αντιμετώπιση των εχθρών» και την «αποτελεσματική συνεργασία με τους φίλους», προσθέτοντας ότι στις προεπαναστατικές ημέρες του, το Ιράν είχε αποτύχει να κατανοήσει το πόσο «ευαίσθητη είναι η θάλασσα». Κρίνοντας και μόνο από τα πρόσφατα σχόλια της Τεχεράνης, το Ιράν πράγματι αλλάζει την πορεία του στην θάλασσα, και η διοίκηση Trump θα πρέπει να ανταποκριθεί με την ανάπτυξη μιας πιο ολοκληρωμένης πολιτικής για το Ιράν που θα αντιδρά κατά των ιρανικών φιλοδοξιών.
Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2017-01-01/irans-growing-na…
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2015/04/17/navy-has-se…
[2] http://www.cnn.com/2016/10/28/politics/us-intercepts-iranian-weapons/
[3] http://www.nytimes.com/2016/10/13/world/middleeast/yemen-rebels-missile-…
[4] http://www.sudantribune.com/spip.php?article50894
[5] http://www.tehrantimes.com/news/408464/Iran-s-maritime-build-up-accelerates
[6] http://www.presstv.ir/Detail/2016/11/27/495343/Iran-Navy-Sayyari-US-Trum…
[7] http://en.farsnews.com/newstext.aspx?nn=13920929000437
[8] http://tribune.com.pk/story/1189917/iranian-navy-ships-arrive-karachi/
[9] http://www.presstv.ir/Detail/2016/11/21/494550/Iran-Habibollah-Sayyari-N…
[10] https://www.algemeiner.com/2016/11/11/kissinger-to-prevent-regional-expl…
[11] http://english.aawsat.com/2009/06/article55254433/all-arab-red-sea-anti-…
[12] http://www.arabnews.com/middle-east/news/645206
[13] http://www.bbc.com/news/world-middle-east-32106939
[14] http://www.businessinsider.com/uss-mason-obama-phobic-yemen-iran-2016-10
[15] https://news.usni.org/2016/09/06/iranian-boats-harass-another-u-s-navy-p…
[16] http://www.cnn.com/2016/09/06/politics/iran-us-navy-confrontation/
[17] http://en.alalam.ir/news/1764634
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
