Κατανοώντας το 1821

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΧΑΤΖΗΣ*
 

Στις 4 Ιουλίου του 1824, στην εφημερίδα «Φίλος του Νόμου», που εκδίδεται στην Υδρα και απηχεί τις απόψεις της κυβέρνησης και της οικογένειας Κουντουριώτη, δημοσιεύεται μία πληροφορία που θα ξεσηκώσει μικρή πολιτική θύελλα. Υποτίθεται ότι ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης έχει επαφές με τον Μεχμέτ Αλή, τον πασά της Αιγύπτου, την ώρα που ο δεύτερος έχει στείλει τον γιο του Ιμπραήμ να καταπνίξει την Επανάσταση. Ο «Φίλος του Νόμου» εκφράζει την παράταξη των νικητών της πρώτης φάσης του εμφυλίου, ενώ ο Πετρόμπεης ανήκει στους ηττημένους. Η εφημερίδα τον αντιμετωπίζει με σκληρότητα: «Ο αντάρτης […] κάμνει συνθήκας διά προδοσίαν. […] Του Μεχμέτ Αλλή το χρυσίον φαίνεται ότι έθελξε την χαύνην και διεφθαρμένην ψυχήν του […] επροτίμησε να κηρύττεται μπέης της Σπάρτης, και να δυναστεύει ληστρικώς όπου δύναται, αν και μισητός και κατηραμένος από όλον το Εθνος». Και συνεχίζει η εφημερίδα με αυτό το ιταμό ύφος. Τον ονομάζει «αγορασμένο δούλο» και κάνει έκκληση στους Μανιάτες να τον πετροβολήσουν όπως οι αρχαίοι πρόγονοί τους έκαναν με τον βασιλιά της Σπάρτης Παυσανία, που είχε παρόμοιες επαφές με τους Πέρσες.

Υποθέτω μπορείτε να φανταστείτε την πρώτη αντίδραση του Πετρόμπεη όταν διάβασε αυτό το άρθρο. Και τι θα έκανε στον συντάκτη του (κατά πάσα πιθανότητα ήταν ο εκδότης της εφημερίδας, ο Ιταλός φιλέλληνας Ιωσήφ Κιάππε) αν τον έπιανε στα χέρια του. Θυμίζω ότι ο Πετρόμπεης είχε ήδη χάσει μεγάλο αριθμό στενών συγγενών του στην Επανάσταση. Κυρίως τον αγαπημένο του γιο, τον Ηλία, αλλά και τον αδελφό του, τον Κυριακούλη. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Πετρόμπεης δεν διατηρούσε επαφές με τους Αιγύπτιους. Αλλά αυτού του είδους τις επαφές, εάν υπήρχαν, θα πρέπει να τις δούμε μέσα στο πλαίσιο της εποχής τους για να τις κατανοήσουμε.

Αλλά εδώ δεν θα μας απασχολήσει το αν ήταν ένοχος ο Πετρόμπεης, αλλά το πώς αντέδρασε όταν το σκέφτηκε ψυχραιμότερα. Εκανε κάτι που μερικούς μήνες νωρίτερα δεν θα το φανταζόταν κανείς: έστειλε επιστολή διάψευσης σε άλλη εφημερίδα, στα «Ελληνικά Χρονικά», που εκδιδόταν στο Μεσολόγγι. Γιατί έλπιζε (βάσιμα) ότι η εφημερίδα θα δημοσίευε την επιστολή του. Και έτσι έγινε. Ο Ελβετός εκδότης της εφημερίδας, Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ, και ο πολιτικός που βρισκόταν πίσω από αυτήν, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, κάλυψαν πολιτικά τον Πετρόμπεη. Δημοσιεύθηκε η επιστολή με ένα φιλικό σχόλιο που έγραψε ο ίδιος ο Μάγερ, και μάλιστα επώνυμα.

Η ιστορία αυτή είναι ένα από πολλά παρόμοια επεισόδια που δεν είναι γνωστά, όμως μας βοηθούν να κατανοήσουμε κάποια πράγματα. Κατ’ αρχάς, πόσο λίγα γνωρίζουμε για την Επανάσταση και πόσο περίπλοκη ήταν, όπως κάθε επανάσταση. Οι παράγοντες της παραδοσιακής κοινωνίας αντιμετώπισαν στην αρχή τα τυπογραφεία ως άχρηστα μηχανήματα που σε λερώνουν με το μελάνι τους. Η έκδοση, η κυκλοφορία και η ανάγνωση εφημερίδας ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Ελάχιστοι μπορούσαν να κατανοήσουν την πολιτική δύναμη που μια εφημερίδα προσέδιδε σε αυτούς που την εξέδιδαν και την έλεγχαν πολιτικά. Για τους παραδοσιακούς φορείς εξουσίας οι εφημερίδες ήταν απλώς «λέξεις και χαρτί», δεν θα μπορούσαν ποτέ να αντιπαρατεθούν με τα «χέρια και τα σπαθιά των ανδρών». Ομως σύντομα η παραδοσιακή κοινωνία συνειδητοποίησε τη μεγάλη δύναμη του Τύπου και προσαρμόστηκε με ταχύτητα στα νέα δεδομένα. Το ίδιο συνέβη σε πολλές παρόμοιες περιπτώσεις.

Οι διαστάσεις της Επανάστασης είναι πολύ περισσότερες απ’ όσο νομίζουμε. Ηταν σίγουρα εθνική και θρησκευτική, αλλά επίσης κοινωνική (πώς θα μπορούσε να μην είναι;), νεωτερική, ριζοσπαστικά φιλελεύθερη και δημοκρατική. Εχοντας μπει σχετικά πρόσφατα στην έρευνα αυτής της περιόδου, εντυπωσιάστηκα από το πλούσιο και υψηλής ποιότητας έργο που έχει προσφέρει η μικρή κοινότητα των ιστορικών που ασχολείται με τον νεότερο ελληνισμό. Με επιστημονική ακεραιότητα και εργασία δεκαετιών, με έντιμη προσπάθεια να αποφύγουν τα ξεπερασμένα μηχανιστικά ολιστικά σχήματα. Αλλά κυρίως με θάρρος. Διότι δεν είχαν απέναντί τους μόνο την εθνική «ορθόδοξη» ιστορία που μάθαμε στο σχολείο, αλλά και τη λαϊκότροπη αριστερή ιστοριογραφία με το μίζερο ιδεολόγημα του μονίμως αδικημένου λαού.

Καθώς πλησιάζει το 2021 έχουμε μπροστά μας δύο ευκαιρίες και δύο κινδύνους. Η πρώτη ευκαιρία είναι να μάθουμε καλύτερα το 1821, να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητά του, να εγκαταλείψουμε τα μανιχαϊστικά σχήματα και τις ιδεοληψίες. Η δεύτερη είναι να αναστοχαστούμε τα διακόσια χρόνια που μεσολάβησαν. Να δούμε πού αποτύχαμε, αλλά και πόσο πολλά πετύχαμε. Να δούμε τις παθογένειες που αυτή η γενιά των γενναίων προγόνων μάς κληροδότησε, αλλά και τη σωστή κατεύθυνση στην οποία η ίδια γενιά μάς οδήγησε.

* Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ).

“Καθημερινή”

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα