Η ανησυχητική παρακμή της δημοκρατίας στην ανατολική Αφρική

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -
Πώς η Ουάσινγκτον μπορεί να βοηθήσει στην αντιστροφή της πορείας
Ο πρόεδρος της Ουγκάντα, Yoweri Museveni, σε ομιλία του κατά την έναρξη της επιτροπής Εθνικού Διαλόγου στη Juba, στο Νότιο Σουδάν, τον Μάιο του 2017. JOK SOLOMUN / REUTERS.
Περίληψη:

Η δημοκρατική πρόοδος σε ολόκληρη την Αφρική ήταν μικτή: Η κεντρική Αφρική το πάλευε πάντα, αλλά στην ανατολική και την δυτική Αφρική, τα τελευταία χρόνια υπήρξε σημαντική πρόοδος. Παρόλο που η δυτική Αφρική φαίνεται να εδραιώνει την πρόοδο αυτή, η ανατολική Αφρική βρίσκεται στη μέση μιας δημοκρατικής παρακμής που είναι αναστρέψιμη στα πρώτα της στάδια, αλλά απειλεί να επιταχυνθεί.

Ο JON TEMIN είναι ανώτερος συνεργάτης του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών και προηγουμένως εργάστηκε ως μέλος του Προσωπικού Σχεδιασμού Πολιτικής στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ.

Μετά από μήνες πολιτικού δράματος, ο πρόεδρος της Κένυας, Ουχούρου Κενυάτα, ορκίζεται για την δεύτερη θητεία του σήμερα, 28 Νοεμβρίου. Επικαλούμενο διαδικαστικές αποτυχίες, το Ανώτατο Δικαστήριο της Κένυας [1] ακύρωσε τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών [που διεξήχθη] τον Αύγουστο, απόφαση που χαιρετίστηκε ως ένδειξη της αυξανόμενης δημοκρατικής ωριμότητας της Κένυας. Η αφήγηση άλλαξε, όμως, όταν ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Raila Odinga, μποϋκοτάρισε τις επόμενες εκλογές ανακοινώνοντας την απόσυρση της υποψηφιότητάς του. Ο Κενυάτα κέρδισε τις εκλογές του δεύτερου γύρου με 98% των ψήφων, λόγω της χαμηλής προσέλευσης και των απειλών προς την δικαιοσύνη [2] και την κοινωνία των πολιτών [3]. Η Κένυα [4] βρίσκεται πλέον σε ένα επισφαλές σταυροδρόμι, με την πιθανότητα μια βαθιά πολιτική ρήξη να κατακερματίσει περαιτέρω την χώρα.

29112017-1.jpg

Ο πρόεδρος της Ουγκάντα, Yoweri Museveni, σε ομιλία του κατά την έναρξη της επιτροπής Εθνικού Διαλόγου στη Juba, στο Νότιο Σουδάν, τον Μάιο του 2017. JOK SOLOMUN / REUTERS
—————————————————————————–

Αυτό που κάνει την διολίσθηση της Κένυας ιδιαίτερα ανησυχητική είναι ότι αποτελεί μέρος μιας ανησυχητικής περιφερειακής τάσης. Η δημοκρατική πρόοδος σε ολόκληρη την Αφρική ήταν μικτή -η κεντρική Αφρική το πάλευε πάντα, αλλά στην ανατολική και την δυτική Αφρική, τα τελευταία χρόνια υπήρξε σημαντική πρόοδος. Παρόλο που η δυτική Αφρική φαίνεται να εδραιώνει την πρόοδο αυτή, η ανατολική Αφρική βρίσκεται στη μέση μιας δημοκρατικής παρακμής που είναι αναστρέψιμη στα πρώτα της στάδια, αλλά απειλεί να επιταχυνθεί.

Ο χώρος της πολιτικής και ο χώρος των μέσων μαζικής ενημέρωσης κατά τόπους στην ανατολική Αφρική περιορίζονται καθώς οι πρόεδροι και οι πρωθυπουργοί επιδεικνύουν τα διαπιστευτήριά τους όσον αφορά την ασφάλεια. Αρκετοί ηγέτες, όπως ο πρόεδρος της Ουγκάντα, Yoweri Museveni, και ο πρόεδρος της Ρουάντα, Paul Kagame, αλλάζουν τα συντάγματά τους προκειμένου να παραταθούν οι ήδη μακρόχρονες θητείες τους. Καμία χώρα στην ανατολική Αφρική δεν χαρακτηρίζεται ως «ελεύθερη» στις πιο πρόσφατες κατατάξεις της αμερικανικής μη κυβερνητικής οργάνωσης (ΜΚΟ) Freedom House και μόνο δύο θεωρούνται «εν μέρει ελεύθερες» (partly free). Πολλές έχουν στην πραγματικότητα εκλογικά αυταρχικά καθεστώτα που επιφανειακά σέβονται τους δημοκρατικούς κανόνες αλλά στην πραγματικότητα χρησιμοποιούν αυταρχικές τακτικές. Υπάρχουν ελάχιστα προηγούμενα για αλλαγή μέσω της κάλπης: Εκτός της Σομαλίας, κανένας ηγέτης στην Ανατολική Αφρική δεν άφησε ποτέ το αξίωμά του χάνοντας εκλογές.

ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟΥ

Η δημοκρατική παρακμή περισφίγγει μια περιοχή με πραγματική στρατηγική σημασία. Η ανατολική Αφρική μπορεί να αποτελέσει κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης της ηπείρου, έχει κάνει σημαντική πρόοδο στην περιφερειακή οικονομική ολοκλήρωση και είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι εξτρεμιστικές ομάδες που συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (ή ISIS) δραστηριοποιούνται στην Σομαλία και μερικές φορές διασχίζουν τις γειτονικές χώρες. Η μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αφρική βρίσκεται στο Τζιμπουτί, με την Κίνα και αρκετές άλλες χώρες να λειτουργούν στρατιωτικές βάσεις κοντά. Η μικρή, αυταρχική Ερυθραία είναι η κορυφαία αφρικανική πηγή [5] των ενεργά αιτούντων άσυλο στην Λιβύη. Η περιοχή συνορεύει με την Ερυθρά Θάλασσα [6], τμήμα-κλειδί των θαλάσσιων εμπορικών οδών μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.

Η υποχώρηση της περιοχής από την δημοκρατία απειλεί όλα αυτά τα συμφέροντα. Οι ισχυροί ηγέτες της μπορεί να προσφέρουν βραχυπρόθεσμη σταθερότητα, αλλά οι αυταρχικές πρακτικές τους και η αντίσταση στην οικοδόμηση δημοκρατικών θεσμών αποδυναμώνουν τα θεμέλια του κράτους και καθιστούν πιο πιθανό να είναι ασταθείς οι αναπόφευκτες μεταβολές της ηγεσίας. Όπως διαπιστώνεται στην Σομαλία, η αποτυχημένη διακυβέρνηση και οι αδύναμες κρατικές δομές δημιουργούν συνθήκες στις οποίες ευημερούν οι εξτρεμιστές. Το ασυνεπές κράτος δικαίου και η ανοχή στην διαφθορά κάνουν [τις χώρες] έναν λιγότερο επιθυμητό προορισμό για ξένες επενδύσεις.

Η δημοκρατική παρακμή είναι ιδιαίτερα έντονη στην Ουγκάντα και την Τανζανία. Οι εκλογές του 2016 στην Ουγκάντα ήταν βαθιά ελαττωματικές, με την κυβέρνηση του Μουσεβενί να συλλαμβάνει επανειλημμένα τον βασικό πολιτικό αντίπαλό του, τον Kizza Besigye, κρατώντας τον για εβδομάδες κάθε φορά και τελικά κατηγορώντας τον για προδοσία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκλεισαν πριν από τις εκλογές και περισσότεροι από δώδεκα δημοσιογράφοι [7] συνελήφθησαν το 2016. Εκείνη την χρονιά, ο Museveni υπέγραψε νομοσχέδιο για την ρύθμιση των ΜΚΟ, δίνοντας στην κυβέρνηση ευρεία διακριτική ευχέρεια να τις κλείνει και να περιορίζει την ικανότητά τους να απασχολούν αλλοδαπούς. Τον Απρίλιο, η εξέχουσα ακαδημαϊκός και ακτιβίστρια Stella Nyanzi, συνελήφθη [8] για προσβολή του Museveni στο Facebook.

Όντας στην εξουσία για 31 χρόνια, ο Museveni είναι ένας όλο και πιο αυταρχικός ηγεμόνας, με την ισχύ συγκεντρωμένη σε έναν μικρό κύκλο ανθρώπων γύρω του. Αλλά τώρα αντιμετωπίζει ένα δίλημμα: Το σύνταγμα της Ουγκάντα θέτει όριο ηλικίας στους προεδρικούς υποψηφίους, το οποίο [αυτός] θα υπερβεί στις επόμενες εκλογές. Έτσι, οι βουλευτές της Ουγκάντα, με την σαφή υποστήριξη του Μουσεβενί, εργάζονται για να αναθεωρήσουν το σύνταγμα ώστε να καταργήσουν το όριο ηλικίας, με τον κάθε βουλευτή να πληρώνεται 8.000 δολάρια για να «διαβουλευτεί» [9] με την εκλογική περιφέρειά του για την αλλαγή.

Η Τανζανία έχει πέσει ακόμη πιο χαμηλά. Οι εκλογές το 2015 έφεραν στην εξουσία τον ελάχιστα γνωστό John Magufuli. Ξεκίνησε αμέσως μια δημοφιλή εκστρατεία κατά της διαφθοράς, αλλά επίσης επέδειξε μια ισχυρή αυταρχική γραμμή, υποστηρίζοντας με ενθουσιασμό τις προσπάθειες του κυβερνώντος Κόμματος Chama Cha Mapinduzi (CCM) -το πιο μακρόχρονα κυβερνών πολιτικό κόμμα στην υποσαχάρια Αφρική- να κλείσει τον πολιτικό χώρο. Σε μια ιδιαίτερα σοκαριστική πράξη εκλογικής αδικοπραξίας, η εκλογική επιτροπή της Ζανζιβάρης απλά ακύρωσε τις εκλογές στο ημιαυτόνομο αρχιπέλαγος που το CCM ήταν έτοιμο να χάσει, και τις διεξήγαγε ξανά. Αυτό οδήγησε τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης να τις μποϊκοτάρει και έκανε την αμερικανική Millennium Challenge Corporation να αναστείλει [10] ένα αναπτυξιακό συμβόλαιο 472 εκατομμυρίων δολαρίων που ήταν στα πρόθυρα της υπογραφής.

Η κυβέρνηση του Magufuli περιορίζει επίσης την ελευθερία του Τύπου –συμπεριλαμβανομένης της κατασταλτικής νέας νομοθεσίας για τα εγκλήματα στον κυβερνοχώρο [12]- πατάσσοντας [13] τα πολιτικά κόμματα και περιορίζοντας [14] την ελευθερία του συνέρχεσθαι. «Το CCM έχει εποπτεύσει μια σειρά νόμων και κανονισμών που πηγαίνουν ασυνήθιστα μακριά προς την συρρίκνωση του πολιτικού χώρου και την συγκράτηση της αντιπολίτευσης», σύμφωνα [15] με τον ακαδημαϊκό Dan Paget. «Όλο και περισσότερο, η νέα κυβέρνηση του CCM παρουσιάζει όχι μόνο την βεβαιότητα της ανάπτυξης, αλλά και την απειλή της δικτατορίας».

Η δημοκρατική οπισθοχώρηση είναι επίσης εμφανής και αλλού. Στο Μπουρούντι, ο πρόεδρος Pierre Nkurunziza ήταν πρόθυμος να ρίξει την χώρα στο χάος για να κερδίσει μια τρίτη θητεία˙ η βία που προκλήθηκε από την ανακοίνωση ότι θα κατέβει ξανά [στις εκλογές] ανάγκασε περισσότερους από 400.000 ανθρώπους [16] να διαφύγουν μέσω των συνόρων. Στην γειτονική Ρουάντα, ο πρόεδρος Kagame, ο οποίος ασκεί αδιαφιλονίκητη εξουσία και κυβερνά από το 2000, πρόσφατα επέβλεψε μια συνταγματική τροπολογία που θα του επιτρέψει να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2034.

Το Νότιο Σουδάν, κατεστραμμένο από τον εμφύλιο πόλεμο, κυβερνάται από έναν πρόεδρο, τον Salva Kiir, ο οποίος ποτέ δεν έχει εκλεγεί σε αυτό το αξίωμα. (Εξελέγη για να ηγηθεί του ημιαυτόνομου νότιου Σουδάν πριν από την ανεξαρτησία, αλλά μια ψηφοφορία προγραμματισμένη για το 2015 εγκαταλείφθηκε λόγω του πολέμου). Οι δημοσιογράφοι και οι ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στην χώρα αντιμετωπίζουν αγωνιώδεις κινδύνους, όπως συμβαίνει στο γειτονικό Σουδάν, που κυβερνάται από τον Omar al-Bashir από το 1989. Η αυταρχική Ερυθραία δεν ασχολείται με την προκήρυξη εκλογών και ανταγωνίζεται την Αιθιοπία στο ποια θα διακριθεί στην φυλάκιση [17] των περισσότερων δημοσιογράφων στην υποσαχάρια Αφρική.

Αν μελετηθούν όλες μαζί, αυτές οι περιπτώσεις δείχνουν μια αντιδημοκρατική ώθηση μεταξύ των περιφερειακών ηγετών, με ισχυρή διάχυση και ενεργά φαινόμενα μιμητισμού. Σε αντίθεση με την δυτική Αφρική, δεν υπάρχει αντίστοιχη πίεση μεταξύ των ηγετών για συμμόρφωση με τους δημοκρατικούς κανόνες. Οι καταπιεστικές τακτικές, όπως είναι οι προσπάθειες για την θέσπιση νομοθεσίας που περιορίζει τις δραστηριότητες των ΜΚΟ, τυγχάνουν μίμησης πέρα από τα σύνορα. Οι περιφερειακές οργανώσεις της ανατολικής Αφρικής, συμπεριλαμβανομένης της Διακυβερνητικής Αρχής για την Ανάπτυξη και της Κοινότητας Ανατολικής Αφρικής (Intergovernmental Authority on Development and the East African Community), δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για την προώθηση της δημοκρατίας, και πάλι σε αντίθεση με την πιο δραστήρια δυτικοαφρικανική ομόλογό τους, την Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (Economic Community of West African States).

ΠΩΣ ΝΑ ΕΝΙΣΧΥΘΕΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Τι μπορεί να γίνει για να αντιστραφεί η τάση; Το πολιτικό αδιέξοδο στην Κένυα και η προσπάθεια αλλαγής του συντάγματος στην Ουγκάντα είναι τα ζητήματα που μπορούν να σταματήσουν την δημοκρατική παρακμή ή να την επιταχύνουν, ανάλογα με τα αποτελέσματά τους. Οι δημοκρατικοί ακτιβιστές της Κένυας και της Ουγκάντας δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν μόνοι τους αυτές τις προκλήσεις. Δεδομένης της ανικανότητας των περιφερειακών οργανισμών, η Αφρικανική Ένωση πρέπει να εμπλακεί άμεσα και να αποστασιοποιηθεί από την πρακτική της «επικουρικότητας» ή να αφήσει τις περιφερειακές οργανώσεις να ηγηθούν. Η δημοκρατική παρακμή της ανατολικής Αφρικής είναι μια ανησυχία για ολόκληρη την ήπειρο -πολιτικά, οικονομικά και για την ασφάλεια- και επιζητεί μια ηπειρωτική απάντηση.

Ενθαρρυντικά, οι πολίτες υποστηρίζουν ευρέως την δημοκρατική διακυβέρνηση: Μια δημοσκόπηση του Afrobarometer διαπιστώνει ότι μεταξύ των περιφερειών της ηπείρου, η απαίτηση για δημοκρατία είναι υψηλότερη στην ανατολική Αφρική [18]. Οι εγχώριες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να αναζητήσουν τρόπους για να τονίσουν αυτό το αίτημα και να αξιοποιήσουν το λαϊκό αίσθημα που αντιτίθεται στην διακυβέρνηση των ισχυρών ανδρών. Θα χρειαστούν εξωτερική υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένης της ισχυρής και ευέλικτης χρηματοδότησης και της πολιτικής κάλυψης που μπορούν να προσφέρουν οι ξένοι.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να εξισορροπήσουν πολλά νήματα δέσμευσης με την ανατολική Αφρική χωρίς να ευνοούν υπερβολικά τα αντιτρομοκρατικά μέτρα, αναγνωρίζοντας ότι η καταστολή και η αποτυχημένη διακυβέρνηση είναι μεταξύ των άμεσων αιτιών του εξτρεμισμού. Κατά την διάρκεια της διοίκησης του Μπαράκ Ομπάμα, ορισμένοι περιφερειακοί ισχυροί άνδρες απήλαυσαν μεγάλη επιείκεια από την Ουάσινγκτον σχετικά με την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην περίπτωση του Museveni, η εμπλοκή των ΗΠΑ ήταν συχνά επικεντρωμένη στο εξωτερικό -ιδίως για την διατήρηση της συμμετοχής της Ουγκάντας στις προσπάθειες για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στην Σομαλία- οδηγώντας τον να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι θα του ασκείτο περιορισμένος έλεγχος για τις ενέργειές του στο εσωτερικό της χώρας του. Το μήνυμα αυτό μεγεθύνθηκε υπό την διοίκηση του Donald Trump, δεδομένης της απροθυμίας του [νέου προέδρου] να υπερασπιστεί τα δημοκρατικά πρότυπα, όπως αποδεικνύεται από την απουσία σχετικών ανώτερων αξιωματούχων, όπως ένας βοηθός υπουργός Εξωτερικών [αρμόδιος] για την δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εργασία.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιλογές πολιτικής εάν οι ηγέτες τους αναγνωρίσουν ότι τα αμερικανικά συμφέροντα απειλούνται από την δημοκρατική παρακμή της ανατολικής Αφρικής. Ο υπουργός Εξωτερικών, Rex Tillerson, δικαίως υποστηρίζει [19] ότι «οι Αρχές που αγνοούν το κράτος δικαίου και αλλάζουν τα συντάγματά τους για προσωπική τους ωφέλεια αποτελούν εμπόδια στην ανάπτυξη ευημερούντων, ελεύθερων κοινωνιών». Όταν οι συνταγματικές αλλαγές ωθούνται προς όφελος των νυν [ηγετών], οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να ανταποκρίνονται με το να αναθεωρούν αυτόματα όλη την ξένη βοήθεια [που δίνουν] και να επανεξετάζουν όλα τα προγράμματα που θα μπορεί να είναι ευνοϊκά για την εκτελεστική εξουσία [των χωρών αυτών]. Η Ουάσινγκτον πρέπει επίσης να υιοθετήσει μια στρατηγική για την προώθηση της δημοκρατίας και της χρηστής διακυβέρνησης σε επίπεδο περιφέρειας και όχι ανά χώρα, δεδομένων των φαινομένων διάχυσης που παρατηρούνται. Τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να ενισχύσουν την υποστήριξή τους προς το Τμήμα Πολιτικών Υποθέσεων της Αφρικανικής Ένωσης, το σκέλος του οργανισμού που είναι επιφορτισμένο με την προώθηση της δημοκρατικής διακυβέρνησης αλλά συχνά στερείται προσωπικού και πόρων. Εναπόκειται στην Αφρική να αντιστρέψει την δημοκρατική παρακμή, η οποία απειλεί όχι μόνο τις ατομικές ελευθερίες αλλά και την σταθερότητα και την ευημερία επίσης, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες σίγουρα μπορούν να βοηθήσουν.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/east-africa/2017-11-27/alarming-…

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-11-15/why-kenyas-supreme-co…
[2] http://www.independent.co.uk/news/world/africa/kenyan-president-uhuru-ke…
[3] https://www.hrw.org/blog-feed/kenya-elections-2017#blog-307966
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2017-10-25/kenyas-elector…
[5] http://www.africanews.com/2017/11/07/eritrea-top-african-contributor-to-…
[6] http://foreignpolicy.com/2016/03/17/africas-700-billion-problem-waiting-…
[7] https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2017/uganda
[8] http://www.latimes.com/world/la-fg-zambia-opposition-treason-2017-htmlst…
[9] http://af.reuters.com/article/africaTech/idAFKBN1CT1FU-OZATP
[10] https://www.mcc.gov/news-and-events/release/stmt-032816-tanzania-partner…
[11] https://www.news24.com/Africa/News/journalists-suffocating-in-magufulis-…
[12] https://www.article19.org/resources.php/resource/38674/en/tanzania:-cybe…
[13] https://www.news24.com/Africa/News/tanzanian-police-raid-opposition-part…
[14] http://allafrica.com/stories/201705100485.html
[15] https://www.journalofdemocracy.org/article/tanzania-shrinking-space-and-…
[16] https://data2.unhcr.org/en/situations/burundi
[17] https://cpj.org/imprisoned/2016.php
[18] http://afrobarometer.org/sites/default/files/publications/Policy%20paper…
[19] https://www.state.gov/secretary/remarks/2017/11/275755.htm

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα