Η “αμυντική γραμμή” της Τουρκίας. ‘Ένα ιδεολογικό μέτωπο.

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Irina Tsukerman 14 Φεβρουαρίου 2020

BESA Center Perspectives Paper No. 1,448

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Τα τελευταία βήματα της Τουρκίας στη Λιβύη και την ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να εξεταστούν στο πλαίσιο της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής της Κουάλα Λουμπούρ, η οποία ανακοίνωσε την εμφάνιση ενός νέου ιδεολογικού μπλοκ για την αντιμετώπιση της Σαουδικής Αραβίας που αποτελείται από το Ιράν, την Τουρκία, το Κατάρ και τη Μαλαισία. Η νέα γεωπολιτική στρατηγική της Τουρκίας είναι εξίσου ιδεολογική όσο και “αμυντική”.

Λίγο πριν εγκριθούν οι νόμοι που επιτρέπουν στην Τουρκία να στείλει στρατεύματα και πληρεξούσιους (σ.σ. εννοεί τους μισθοφόρους τζιχαντιστές)  στη Λιβύη και πριν από την αποστολή της πρώτης ομάδας στρατευμάτων στην κυβέρνηση της Τρίπολης, το κρατικό πρακτορείο Anadolu της Τουρκίας δημοσίευσε ένα έγγραφο, το οποίο συνέταξε ο αναλυτής εξωτερικής πολιτικής Mehmet A. Kanci.

Αποτελεί την δημοσιοποίηση μιας επίσημης νέας γεωπολιτικής στρατηγικής που δικαιολογεί την παρέμβασή της στην ανατολική Μεσόγειο και τη Λιβύη. Η στρατηγική αυτή, σύμφωνα με το έγγραφο του Anadolu που δημοσίευσε το Ahval News, επαναλαμβάνει τα λόγια του Kemal Atatürk, ο οποίος δήλωσε το 1921 στη μέση της μάχης του Σαγγάριου (μία από τις πιο θανατηφόρες μάχες στην ιστορία μεταξύ των ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων):  “Δεν υπάρχει αμυντική γραμμή, αλλά αμυντική περιοχή. Αυτή η περιοχή είναι ολόκληρη η πατρίδα. “Τα σχέδια της Τουρκίας για την περιοχή, όπως ορίζονται στο έγγραφο του Anadolu και παρατίθενται στη Ahval, έχουν ως εξής:

Το νέο αμυντικό έδαφος της Τουρκίας καλύπτει στο ένα άκρο τη δυτική και νότια πλευρά του ελληνικού νησιού της Κρήτης και τo στρατηγείο της Συνδυασμένης Μεικτής Δύναμης Τουρκίας-Κατάρ δεσπόζοντας στο Στενό του Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο και την Διοίκηση της Σομαλο τουρκικής δύναμης στο Μογκαντίσου, την πρωτεύουσα της Σομαλίας, στην ακτή του Ινδικού Ωκεανού από την άλλη … Η Τουρκία θέλει τώρα να ενισχύσει την αμυντική της γραμμή με έναν νέο κρίκο στη Λιβύη.

Για όσους επιθυμούν να ερμηνεύσουν τις κινήσεις της Τουρκίας στην περιοχή αυτή, αυτό το σχόλιο θα πρέπει να είναι ο φάρος. Εκτός από την διεκδίκηση πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών συμφερόντων στη βάση των συνόρων της οθωμανικής εποχής και την απαίτηση για τεράστια θαλάσσια περιοχή από την Κύπρο στη Σομαλία, η Άγκυρα διεκδικεί μια ιδεολογική κυριαρχία που αντικατοπτρίζει τα βήματα που έχει κάνει.

Η Τουρκία οικοδομεί εδώ και καιρό μια ιδεολογική μεγάλη στρατηγική για τις προόδους που έχει κάνει. Για παράδειγμα, ασχολείται με τις φυλές Τουαρέγκ που πολλαπλασιάζονται στο Σαχέλ και τη Βόρεια Αφρική και κάποτε χρησιμοποιήθηκαν ως αγωνιστική πρωτοπορία του Καντάφι. Η Τουρκία δεν επιδιώκει μόνο να εμπλέξει τοπικές ιθαγενείς δυνάμεις, αλλά καταργεί, κατά τη διαδικασία, τα εθνικά σύνορα.

Άλλες ενδείξεις αυτού του υπερεθνικού σχεδίου είναι εμφανείς στην εμπλοκή της Τουρκίας με την Τυνησία, όπου οι τουρκικές αντιπροσωπείες (proxies) και τα ουκρανικά αεροπλάνα που μεταφέρουν εξοπλισμό προσγειώθηκαν λίγο μετά την ανακοίνωση του Ερντογάν σχετικά με την επερχόμενη ανάπτυξη στη Λιβύη. Η ισλαμική κυβέρνηση της Τυνησίας είναι ευθυγραμμισμένη με την Άγκυρα και τα τελευταία χρόνια έχει επαναλάβει τις  σοβινιστικές θέσεις της κατά των Εβραίων και αντανακλούν τις ξενοφοβικές ρητορείες που προέρχονται από την Τουρκία.

Σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί περιφερειακή ενότητα, ο Ερντογάν έφτασε επίσης στην Αλγερία για να πετύχει να την πείσει να στηρίξει την κυβέρνηση της Τρίπολης.

Μετά από αυτήν την προσπάθεια, ο Ερντογάν δέχτηκε πρόσκληση για πραγματοποίηση επίσημης επίσκεψης στην Αλγερία. Η γενική αιτιολόγηση αυτής της εμπλοκής από την πλευρά του Ερντογάν είναι το οικονομικό συμφέρον της Τουρκίας να βρει βιώσιμες πηγές πετρελαίου για μια χώρα σχεδόν εξ ολοκλήρου εξαρτώμενη από τις εισαγωγές. Αλλά το πιο ενδιαφέρον, ο Ερντογάν ισχυρίστηκε ότι πάνω από ένα εκατομμύριο Λίβυοι είναι οθωμανικής προέλευσης και ότι η Τουρκία είναι εκεί για να τους υπερασπιστεί, επαναλαμβάνοντας μια παλιά ρωσική αλληγορία για την προσάρτηση της Κριμαίας (την οποία η Τουρκία θεωρεί παράνομη). Στην πραγματικότητα, μόνο περίπου 100.000 Λίβυοι προέρχονται από την Τουρκία και οι περισσότεροι συνδέονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Αυτές οι εξελίξεις έθεταν δεσμεύσεις στο φιλο-δυτικό Μαρόκο. Μέχρι στιγμής, το Μαρόκο υποστηρίζει προσεκτικά την Τρίπολη λόγω της εξάρτησής του από το λιβυκό πετρέλαιο, αλλά η τουρκική επιθετικότητα και η στενή συμμαχία της με την Αλγερία και την Τυνησία δεν κερδίζουν μεγάλη υποστήριξη στο Ραμπάτ. Το Μαρόκο και η Τουρκία έχουν έντονες εμπορικές σχέσεις, γεγονός που με δυσκολία κάνει την Τουρκία στενό σύμμαχο που αξίζει την διακινδύνευση των σχέσεων του Μαρόκκου με τις χώρες που υποστηρίζουν τον Χαλίφα Χαφτάρ: την Αίγυπτο, τις ΗΠΑ, τα ΗΑΕ και ακόμη και τη Ρωσία. Το Μαρόκο, το οποίο ενδιαφέρεται τα τελευταία χρόνια για την Αφρική και όχι τη Μέση Ανατολή, βλέπει τώρα να εισάγεται δίπλα του μια μεσανατολική σύγκρουση, αφού ολόκληρη η εξωτερική πολιτική του επαναπροσδιορίστηκε για να αποφευχθεί η εμπλοκή του στις συγκρούσεις του Κόλπου. Εάν η Τουρκία συνεχίσει να οπλίζει τους Τουαρέγκς, με κίνδυνο να αυξήσει τις μη κρατικές απειλές στα σύνορα του Μαρόκου, και εάν συνεχίσει να αναπτύσσεται κοντά στην Αλγερία, το Μαρόκο μπορεί να αναγκαστεί να επιλέξει τις πλευρές της συνεργασίας του πιο αποφασιστικά.

Σε αντίθεση με την Αλγερία και την Τυνησία, το Μαρόκο είναι μια μοναρχία που βλέπει τελικά το οθωμανικό σχέδιο και την άνοδο του ισλαμισμού ως πιθανή απειλή, παρά το γεγονός ότι έχει πάρει μέρος στην εξουσία το PJD (ισλαμιστικό) κόμμα.

Για την Τουρκία, τα εθνικά συμφέροντα του Μαρόκου είναι αδιάφορα. Σκέφτεται υπερεθνικά, ορίζοντας τον εαυτό της ως μια παγκόσμια δύναμη να ανταγωνιστική της Σαουδικής Αραβίας. Μια πρόσφατη έκθεση του MEMRI περιγράφει τις προσπάθειες της Τουρκίας και του Κατάρ να παρουσιάσουν μια αντίθετη συμμαχία στο αντιτρομοκρατικό κουαρτέτο υπό την ηγεσία του Βασιλείου. Η ομάδα των κρατών περιλάμβανε αρχικά το Πακιστάν, αλλά κατέληξε να αποτελείται από το Ιράν, την Τουρκία, το Κατάρ και τη Μαλαισία.

Η συμμαχία φαίνεται να μην έχει πραγματικό θετικό όραμα να παρουσιάσει στην πλειοψηφία των μουσουλμανικών κρατών σε αντίθεση με την οικονομική έγχυση της Σαουδικής Αραβίας και την πρόσφατη ηγεσία μέσω μεταρρυθμίσεων. Αντίθετα, κινητοποιεί τη βάση της, υποκινώντας εναντίον του Ισραήλ, των Εβραίων, των ΗΠΑ και την υποτιθέμενη σαουδαρική ηθική διαφθορά (με τη μορφή δυτικοποίησης στη χώρα των δύο ιερών τζαμιών). Η Τουρκία και το Κατάρ ευθυγραμμίζονται ανοιχτά με το Ιράν σε μια εποχή όπου οι εντάσεις μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο. Οι σχέσεις είναι χειρότερες από την επίθεση στην  Αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη το 1979,  με την πρόσφατη εκκαθάριση της Δύναμης Κάντ και του επικεφαλής ικανότατου στρατηγού Κασέμ Σουλειμανί.

Η Σύνοδος Κορυφής της Κουάλα Λουμπούρ που καθοδηγείται απο την αντι-Σαουδική συμμαχία δεν θα πρέπει να θεωρείται ξεχωριστή από άλλα γεγονότα, αλλά ως το άνοιγμα της τελικής πράξης σε αυτό που βλέπει η Τουρκία ως στιγμή της να λάμψει – μια στιγμή που οι ΗΠΑ αποστασιοποιούνται από την αναγκαιότητα ανάπτυξης μιας στρατηγικής για την αντιμετώπιση των πολιτοφυλακών που υποστηρίζονται από το Ιράν στο Ιράκ και για την πρόληψη μιας περαιτέρω κλιμάκωσης των εντάσεων. Οι αξιώσεις της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο και τη Λιβύη στο μανιφέστο της ναυτικής και γεωπολιτικής στρατηγικής της απορρέουν από αυτή την «ιδεολογική αμυντική γραμμή» εναντίον της Σαουδικής παρουσίας και επιρροής στο Λίβανο και στην Αφρική, όπου η Άγκυρα επιδιώκει να εκτοπίσει το Ισλάμ που κατευθύνεται από το Ριάντ με τη δική της θρησκευτική και ανθρωπιστική ηγεσία.

Αυτό σημαίνει, ωστόσο, ότι η Τουρκία όχι μόνο θέτει κατά μέρος τις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις της με το σιιτικό χομεϊνιστικό Ιράν, το οποίο είναι γνωστό για την υποστήριξη των σιιτικών πολιτοφυλακών στο Σαχέλ και ακόμη και για τις προσπάθειες εξάπλωσης του σιιτικού Ισλάμ στη Βόρεια Αφρική (προσπάθειες που αντιμετώπισαν ιδιαίτερα έντονη αντίσταση στο Μαρόκο), αλλά είναι στην πραγματικότητα πρόθυμη να συνεργαστεί με ιρανούς σιίτες ισλαμιστές για την οικοδόμηση θεολογικών γεφυρών που θα διευκολύνουν τις δύο χώρες να λειτουργήσουν ως ένα ιδεολογικό μέτωπο παρά τις πολύ διαφορετικές ιδεολογίες και τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους. Πράγματι, στη σύνοδο κορυφής της Κουάλα Λουμπούρ, η Τουρκία και το Ιράν υπέγραψαν ένα πρωτόγνωρο μανιφέστο θρησκευτικής συνεργασίας 18 σημείων, το οποίο μόλις πριν από μερικά χρόνια θα ήταν αδιανόητο παρά την αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης σε άλλους τομείς. Αυτό σημαίνει ότι τα δύο κράτη θα στοχεύσουν από κοινού σε τεράστιες μάζες μουσουλμάνων, είτε πρόκειται για την Αφρική, το Λεβάντε είτε για την Ευρώπη.

Να μην ξεχαστεί, ότι ο χρηματοδότης αυτών των περιπετειών στο εσωτερικό και στο εξωτερικό είναι το Κατάρ. Ήταν στο προσκήνιο της Συνόδου Κορυφής της Κουάλα Λουμπούρ, κατά τη διάρκεια της οποίας το κρατικό κανάλι Al Jazeera και διάφορα άλλα κανάλια ανταγωνίζονταν τη Σαουδική Αραβία μέρα και νύχτα.

Οι στενοί παρατηρητές της Κρίσης του Κόλπου μπορεί να προβληματιστούν από την προφανή πρόσφατη προσέγγιση του Κατάρ στη Σαουδική Αραβία εις βάρος των ΗΑΕ, για την οποία το Κατάρ είχε κατηγορηθεί ότι βρίσκεται σε διαδικασία επαναπροσέγγισης των κρατών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC). Για μερικές εβδομάδες, τα μέσα ενημέρωσης της Δύσης και του Κόλπου είχαν κατακλυστεί από φήμες για άμεσες και ξεχωριστές διαπραγματεύσεις μεταξύ Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας, ακόμα και όταν και τα τέσσερα μέλη του Κουαρτέτου Αντιτρομοκρατίας ζήτησαν να ικανοποιηθούν οι 13 αρχικές απαιτήσεις. Το Κατάρ συνέχισε να επιτίθεται εναντίον του Σαουδάραβα πρίγκιπα Muhammad bin Salman στα αραβικά κακολογώντας το Βασίλειο πίσω απο την πλάτη του. Τι ήταν όλο αυτό; (Ο Εμίρης του Κατάρ, τελικά, διέκοψε τη διάσκεψη κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου στην οποία υποτίθεται ότι έπρεπε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της συμφιλίωσης, καθιστώντας το ζήτημα εν πολλοίς αμφιλεγόμενο παρόλες τις θερμές εικασίες).

Υπάρχουν αρκετές εξηγήσεις για το ρόλο του Κατάρ σε αυτήν την περίεργη ιλαροτραγωδία. Πρώτον, φημολογείται ότι υπέστη οικονομικές ζημίες τα δύο χρόνια μετά την επιβολή του αποκλεισμού και ελπίζει να αποκαταστήσει μερικές από αυτές με περιορισμένη επιστροφή των σαουδαραβικών εταιρειών στην αγορά του.

Δεύτερον, το Κατάρ προσπαθούσε να υποκινήσει μια δυσαρέσκεια μεταξύ των ΗΑΕ και της Σαουδικής Αραβίας, παίζοντας τον ένα εναντίον του άλλου και εκμεταλλευόμενο τυχόν δυσκολίες στην επικοινωνία σε σχέση με τις προτεραιότητές τους υπό το πρίσμα του Ιράν. Τρίτο και σημαντικότερο, το Κατάρ ενεργούσε ως υποστηρικτική πτέρυγα της Τουρκίας, αποτρέποντας τη διεθνή προσοχή από τη διάσκεψη κορυφής της Κουάλα Λουμπούρ και την μεγάλη κίνηση της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο.

Οι εικασίες σχετικά με τη συμφιλίωση του Κατάρ με τη Σαουδική Αραβία οδήγησαν πολλούς να πιστέψουν ότι υπήρξε διάσπαση μεταξύ του Κατάρ και της Τουρκίας και ότι η Ντόχα αναζητούσε μια έξοδο από αυτή τη σχέση. Στην πραγματικότητα, τίποτα δεν μπορεί να απέχει περισσότερο από την αλήθεια, καθώς οι πρόσφατες κινήσεις τους τσιμέντοσαν τη συμμαχία. Το Κατάρ και οι Ισλαμιστές σύμμαχοί του είναι πιο κοντά από ποτέ και εν κινήσει και τώρα δηλώνουν ένα ενωμένο ιδεολογικό, πολιτικό και οικονομικό μέτωπο. Οι δυτικές υπηρεσίες ασφαλείας και οι αναλυτές θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό το νέο αναδυόμενο μπλοκ.

*Η Irina Tsukerman είναι δικηγόρος για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εθνική ασφάλεια που εδρεύει στη Νέα Υόρκη. Έχει γράψει εκτενώς για τη γεωπολιτική και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ για μια ποικιλία αμερικανικών, ισραηλινών και άλλων διεθνών δημοσιεύσεων.

Μετάφραση: Παντελής Σαββίδης

besacenter.org

spot_img

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,800ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα