Ένας δημιουργικός αντίλογος στο Συμπόσιο της Ε.Μ.Σ. για τον Πόντο

Print Friendly, PDF & Email
- Advertisement -

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας τόσο σημαντικός ιστορικός και επιστημονικός φορέας της Θεσσαλονίκης, σαν την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ), με τη συνεργασία της έδρας Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ (που υποστηρίζεται από χορηγία Ελλήνων της τ. ΕΣΣΔ), συγκαλεί το Επιστημονικό Συμπόσιο με τίτλο «Πόντος. Ιστορία-Πολιτισμός» (13,14 Δεκεμβρίου 2019). Είναι σημαντική αυτή η επιστημονική συνάντηση, γιατί τιμάται με τον τρόπο αυτό μια μεγάλη μερίδα του σύγχρονου θεσσαλονικιώτικου πληθυσμού και αποδεικνύεται ότι επιτέλους η ποντιακή ιστορική εμπειρία αναγνωρίζεται και συμπεριλαμβάνεται πλέον στη συλλογική εθνική μνήμη.

Επειδή ακριβώς το συγκεκριμένο Επιστημονικό Συμπόσιο έχει αυτή τη συμβολική σημασία, απαιτείται να γίνουν κάποιες επισημάνσεις ώστε να ληφθούν υπόψη για την επόμενη αντίστοιχη πρωτοβουλία.

Κατ’ αρχάς, μετά από τόσες δεκαετίες έρευνας και συζητήσεων θα έπρεπε να είναι πλήρως αποσαφηνισμένο το ιστορικό πλαίσιο, καθώς και όλες οι παράμετροι που διαμορφώνουν επιστημολογικά αυτό που σήμερα αποκαλείται  «Πόντος. Ιστορία και Πολιτισμός».

Τα κύρια δεδομένα -ως πολύ γενικούς άξονες- στα οποία η έρευνα πλέον έχει καταλήξει είναι τα εξής:

Το πρώτο δεδομένο είναι ότι αυτονοήτως ο Πόντος αποτελεί τμήμα της Μικράς Ασίας και κατά συνέπεια το Ποντιακό Ζήτημα αποτελεί τμήμα του ευρύτερου Μικρασιατικού Ζητήματος. Ή καλύτερα, του πολυπαραγοντικού Ζητήματος που αφορούσε την τύχη του ελληνισμού της Ανατολής, όπως αυτή καθορίστηκε από τα δεδομένα που δημιούργησε η άνοδος των εθνικιστών στην οθωμανική εξουσία.

Το δεύτερο δεδομένο είναι ότι η Γενοκτονία στο μικρασιατικό Πόντο δεν αποτελεί ένα αυτόνομο γεγονός, αλλά τμήμα της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής, υπερσύνολο των οποίων είναι η συνολική (και ενιαία παρόλες τις υποδιαιρέσεις της)  Γενοκτονία των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων (Αρμενίων, Ελλήνων, Ασσυρίων).

Το τρίτο δεδομένο είναι ότι η οριστική ήττα του 1922 δημιούργησε το Προσφυγικό Ζήτημα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΣΣΔ. Και ότι ειδικά στην ΕΣΣΔ το Ελληνικό Προσφυγικό Ζήτημα έλαβε ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες μορφές, που συμπλήρωναν την ήδη υπάρχουσα ποντιακή εγκατάσταση. Ενώ στην Ελλάδα αποτέλεσε μια από τις κύριες εστίες κοινωνικής και οικονομικο-πολιτικής έντασης κατά το Μεσοπόλεμο, με σημαντικές επιρροές στα γεγονότα της δεκαετίας του ’40 (Κατοχή-Εμφύλιος).

Το τέταρτο δεδομένο σχετίζεται με την ισλαμική πλευρά του Πόντου, που οφείλεται στην είσοδο μεγάλων ελληνο-ορθόδοξων πληθυσμών στη νέα κατακτητική θρησκεία και την επιβίωση του φαινομένου της ύπαρξης ελληνόφωνων μουσουλμάνων έως τη σύγχρονη εποχή.

Το πέμπτο δεδομένο είναι ότι για να κατανοηθούν σωστά τα γεγονότα πρέπει να υπάρχει πλήρης μελέτη των παραμέτρων στην ολότητα του 20ου αιώνα και όχι καταφυγή σε ορισμένα μόνο στοιχεία.

Οι αποκλίσεις και οι αφαιρέσεις

Ας δούμε τώρα ποιες είναι οι αποκλίσεις του Συμποσίου της ΕΜΣ από τους γενικούς αυτούς άξονες και τι από τα βασικά δεδομένα δεν συμπεριελήφθησαν. Να σημειώσουμε κατ΄ αρχάς ότι η θεματολογία είναι πολύ ενδιαφέρουσα και οι επιστήμονες που συμμετέχουν ιδιαίτερα υψηλού επιπέδου και κύρους.

Η πρώτη απόκλιση σχετίζεται με το γεγονός ότι η έναρξη των εργασιών του Συμποσίου γίνεται με μια εισήγηση που εκφράζει την τοπικιστική εκδοχή. Αυτονοήτως αυτό σημαίνει ότι υιοθετείται η συγκεκριμένη ερμηνευτική προσέγγιση, εφόσον χαρακτηρίζεται ως «Εναρκτήρια Ομιλία». Η εκδοχή αυτή έχει καταπέσει πλήρως από όλους τους υπόλοιπους ιστορικούς, Έλληνες και ξένους, που ασχολούνται με το ζήτημα των Γενοκτονιών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η τοπικιστική ξεπερασμένη εκδοχή βασίζεται στην αυθαίρετη παραδοχή ότι ως Γενοκτονία μπορούν να θεωρηθούν μόνο τα όσα συνέβησαν στον Πόντο. Αμφισβητείται ο γενοκτονικός χαρακτήρας των εθνικών εκκαθαρίσεων στην υπόλοιπη Οθωμανική Αυτοκρατορία με το έωλο επιχείρημα ότι εκεί έγινε ελληνοτουρκικός πόλεμος. Είναι προφανής η  συσκότιση της ιστορικής αλήθειας που επιχειρείται με τη συγκεκριμένη θεώρηση, ώστε τα γεγονότα να υπακούουν στην αρχική αυθαίρετη παραδοχή.

Το ελάχιστο που θα μπορούσε να ειπωθεί ως αντίκρουση –παρότι αυτό δεν έχει σχέση με την γενοκτονολογική επιστήμη- είναι ότι και στο χώρο του Μικρασιατικού Πόντου υπήρξε πολεμική σύγκρουση: Ο ρωσο-τουρκικός πόλεμος, κατά την Α’ φάση της Γενοκτονίας (1914-1918), στον οποίο υπήρχε συγκεκριμένη φιλορωσική εμπλοκή των Ελλήνων. Ενώ στη Β’ φάση της Γενοκτονίας (1919-1923) υπήρξε σχέδιο αποστολής ελληνικών στρατευμάτων στον Πόντο όπως αποτυπώθηκε στο Υπόμνημα προς τον Λόιντ Τζορτζ τον Οκτώβριο του 1920 (ένα σχέδιο που δεν υλοποιήθηκε λόγω της ανόδου των μοναρχικών στην εξουσία το Νοέμβριο του 1920). Αλλά όλα αυτά δεν αφορούν καθόλου τα κριτήρια με τα οποία στο Διεθνές Δίκαιο, μια βίαιη πράξη χαρακτηρίζεται Γενοκτονία.

Μια πολύ σημαντική παράλειψη αφορά το δεύτερο σκέλος του προσφυγικού ζητήματος. Δηλαδή τους πρόσφυγες της Καταστροφής που εγκαταστάθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, ενσωματώθηκαν στις ήδη υπάρχουσες ελληνικές κοινότητες και ακολούθησαν το σοβιετικό πείραμα στις καλές και στις κακές του εκδοχές. Απόρροια αυτού του θέματος αποτελεί το πλέον πρόσφατο κύμα Ελλήνων προσφύγων από την καταπεσούσα ΕΣΣΔ  που εγκαταστάθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στη Θεσσαλονίκη. Βεβαίως και στο πρώτο σκέλος του θέματος της προσφυγικής εγκατάστασης, υπάρχουν πλείστα όσα θέματα αφορούν την κοινωνική, πολιτική και ιδεολογική συμπεριφορά των προσφύγων, που ευσχήμως αποφεύγονται από τους οργανωτές. Εννοείται ότι οι εισηγήσεις που κατατίθενται και καλύπτουν κάποιες πλευρές του προσφυγικού ζητήματος, είναι εξαιρετικής αξίας από σοβαρούς μελετητές.

Η παράλειψη αναφοράς στους Έλληνες της τ. Σοβιετικής Ένωσης, έχει και ένα συμβολικό χαρακτήρα εφόσον το Συμπόσιο πραγματοποιείται το μήνα Δεκέμβριο. Τον μήνα αυτό, πριν από 82 χρόνια, ξεκίνησαν οι σταλινικές διώξεις. Στο στόχαστρο των διώξεων βρέθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι Πόντιοι πρόσφυγες ελληνικής υπηκοότητας, που καλύπτονταν από τη Συνθήκη της Λωζάννης, τους οποίους ήδη από το 1928 η ελληνική κυβέρνηση είχε απαγορεύσει την κάθοδο στην Ελλάδα ως «ύποπτους κομμουνιστικών ιδεών». Είναι γνωστό και τεκμηριωμένο πλέον, ότι οι γενικευμένες εθνικές εκκαθαρίσεις κατά του ελληνικού πληθυσμού της ΕΣΣΔ ξεκίνησαν στις 15 Δεκεμβρίου του 1937, ενώ η σχετική Ντιρεκτίβα (Οδηγία) 50215 είχε υπογραφεί τέσσερεις ημέρες πρωτύτερα από τον Νικολάι Γιεζόφ, τον σοβιετικό υπουργό Εθνικής Ασφάλειας  (Λαϊκός Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων ονομαζόταν).

Με τα θέματα αυτά υπήρξε συστηματική ενασχόληση κατά την δεκαετία του ’90 στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Φαίνεται όμως ότι εκείνη η επιστημονική ενασχόληση δεν κατάφερε να ριζώσει στο χώρο. Τουλάχιστον όμως, με πρωτοβουλία των Ποντίων που προέρχονταν από το χώρο της ΕΣΣΔ (και όχι των ελλαδιτών Ποντίων), δημιουργήθηκε η λεγόμενη «Επώνυμη Έδρα Ποντιακών Σπουδών».

Για όλους αυτούς τους λόγους, φαντάζει κάπως παράδοξη η απουσία του θέματος «Έλληνες στη Ρωσία και την ΕΣΣΔ» από το Επιστημονικό Συμπόσιο που οργανώνεται από την Ε.Μ.Σ.

Εν κατακλείδι

Συμπερασματικά: Η ιστορία του Πόντου και των Ποντίων κατά τον 20ο αιώνα, έχει πολλές πλευρές που δημιουργούν έως και σήμερα αμηχανία. Ίσως γι αυτό να επιλέγεται η αφήγηση εκείνη που «στρογγυλεύει τις γωνίες» και ενοποιεί έτσι τους  πάντες, ακόμα και τους πολιτικούς απογόνους εκείνων των δυνάμεων που κατά καιρούς ενεπλάκησαν στις διάφορες πλευρές του Ποντιακού Ζητήματος και φέρουν μεγάλο μέρος της ιστορικής ευθύνης για τις εξελίξεις. Όμως αυτή η προσέγγιση -που μπορεί να ήταν λειτουργική και παραγωγική σε παλαιότερες εποχές όταν οι ίδιοι οι Πόντιοι επιδίωκαν την ισότιμη μεταχείριση στον ομοεθνή χώρο- σήμερα φαντάζει το αντίθετο. Για να αποφευχθεί όμως κάθε συνωμοσιολογική προσέγγιση αυτών των παραλείψεων, ας γίνει η παραδοχή ότι τα ζητήματα αυτά παραμένουν ακόμα αδιερεύνητα!!!

Το πολύ ενδιαφέρον στην εποχή μας είναι ότι τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίστηκε ένα πολύ σημαντικό κίνημα ιστορικής Μνήμης, με κύριο εκφραστή τους Πόντιους και τις οργανώσεις τους, το οποίο όμως με τη σειρά του απέδειξε μια ανιστορική εσωστρέφεια. Παράλληλα, οι μεγάλες παγκόσμιες εξελίξεις –όπως η Σοβιετική Κατάρρευση και η πρόσφατη εμφάνιση του τουρκικού ιμπεριαλισμού-  δημιούργησαν νέες συνθήκες οι οποίες κάνουν επίκαιρη την ποντιακή ιστορική εμπειρία. Και η ευθύνη των ιστορικών και των επιστημόνων που ασχολούνται με το ζήτημα αυτό, είναι να το φωτίσουν στην πλήρη του διάσταση.

—————————————–

(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός,  https://kars1918.wordpress.com/

 

 

spot_img

1 ΣΧΟΛΙΟ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Διαβάστε ακόμα

Stay Connected

2,900ΥποστηρικτέςΚάντε Like
2,767ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
29,900ΣυνδρομητέςΓίνετε συνδρομητής
- Advertisement -

Τελευταία Άρθρα