[To 1929 o Ισπανός φιλόσοφος Ορτέγα υ Γκασέτ εξέφραζε τους φόβους του για τη Δημοκρατία με το δοκίμιό του Η εξέγερση των μαζών. Το 1996 ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Κρίστοφερ Λας με την Εξέγερση των ελίτ βλέπει την υπονόμευση της Δημοκρατίας εκ των έσω. Η περίπτωση Μακρόν,(επιλογή σκοτεινού παρασκηνίου των οικονομικά ισχυρών και η εξαφάνιση των παραδοσιακών πολιτικών σχηματισμών στη Γαλλία) έρχεται να επιβεβαιώσει «πανηγυρικά» τη θέση του…Ε.Δ.Ν.]
Η εξέγερση των ελίτ σταδιακά τις ξεκόβει από τον λαό. Ο Κρίστοφερ Λας υπογραμμίζει στο βιβλίο του Η Εξέγερση των ελίτ [Κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΝΗΣΙΔΕΣ,1994] τις αντιφάσεις του προοδευτικού λόγου, ο οποίος επιμένει ότι υπερασπίζεται την πορεία προς μια ευτυχία όλων των πολιτών, ακόμη και όταν αυξάνονται οι ανισότητες. Λαϊκιστής της αριστεράς, ο κοινωνιολόγος καταδικάζει τον ελιτισμό της σύγχρονης αμερικανικής δημοκρατίας και τον ηθικό λήθαργο της εποχής στον οποίο αυτή βασίζεται.
Η εξέγερση των ελίτ βασίζεται στην εντατικοποίηση των κοινωνικών διαιρέσεων. Ο Κρίστοφερ Λας καταγγέλλει μια αποξένωση όλο και πιο βαθειά μεταξύ του λαού και των ελίτ. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι η απομόνωση των ελίτ φθάνει σε πρωτοφανές επίπεδο για υλικούς λόγους: η συμμετοχή τους σε μεγάλες πόλεις, σε μεγάλες επιχειρήσεις, στην κατάτμηση της οικονομίας και στην παγκοσμιοποίηση τις απομακρύνουν από τους απλούς πολίτες. Στο πνευματικό επίπεδο, προωθούν πολιτικές ιδεολογίες που είναι εντελώς αντίθετες με τις ανησυχίες του λαού. Οι ελίτ κατά βάση εμπνέονται περισσότερο από προκαταλήψεις εναντίον εκείνων που δεν ανήκουν στις κάστες τους.
Παράδειγμα, οι πλούσιοι και μορφωμένοι Αμερικανοί της ανατολικής ακτής περιφρονούν εκείνους των κεντρικών πολιτειών: «Οι Αμερικανοί των κεντρικών Πολιτειών», λέει ο Κρίστοφερ Λας, «κατά τη γνώμη αυτών που διαμορφώνουν τους καλλιεργημένους κύκλους, είναι απελπιστικά απαίσιοι, καθυστερημένοι και επαρχιώτες, ελάχιστα ενημερωμένοι για τις αλλαγές στην καλαισθησία ή τις ιδεολογικές τάσεις, έχουν εμμονή με την ελαφρά λογοτεχνία, τα μυθιστορήματα έρωτα ή δράσης και αποβλακωμένοι από υπερβολική δόση τηλεόρασης “. Αυτή η περιφρόνηση είναι το σύμπτωμα μιας εξέγερσης των ελίτ: ενώ ήταν κάποτε η εξέγερση των μαζών που φοβόταν, τώρα, για τον Κρίστοφερ Λας, αυτοί που απειλούν συνέχεια την κοινωνική τάξη, έναν αιώνα τώρα, είναι τα άτομα που βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας.
Η εξέγερση των ελίτ οδηγεί στην παρακμή του δημοκρατικού λόγου. Ο Κρίστοφερ Λας δείχνει ότι η αναταραχή των λαϊκών τάξεων σε συνδυασμό με την ευελιξία και την απληστία της ελίτ καθιστά την πολιτική συγκρότηση μη λειτουργική. “Αν οι ελίτ μιλούν μόνο στον εαυτό τους”, εξηγεί, “ένας από τους λόγους είναι ότι δεν υπάρχουν θεσμοί που προωθούν μια γενική συζήτηση, υπερβαίνοντας τα όρια της τάξης”. Αυτός ο μονόλογος των ελίτ έχει μετατρέψει τη δημοκρατία σε αξιοκρατία. Αλλά για τον Κρίστοφερ Λας, αυτή είναι μια προδοσία του αμερικανικού δημοκρατικού ιδεώδους, για το οποίο η κοινωνία πρέπει να ομογενοποιηθεί με τον εκδημοκρατισμό της νοημοσύνης. Σε αντίθεση με αυτό το ιδανικό, η σύγχρονη Αμερική αντιπαραθέτει τους «χειρώνακτες» και τους «διανοούμενους». Αυτοί αποκλείουν τους πρώτους από τη συζήτηση των ιδεών, αν και αγνοούν τις υλικές πραγματικότητες που αντιμετωπίζει η πλειοψηφία.
Οι ελίτ περιορίζουν τώρα τη δημοκρατία σε ευκαιρία κοινωνικής αναρρίχησης, δηλαδή βλέπουν το λαό ως το έδαφος γόνιμο για την ανανέωσή τους. Η μείωση αυτή αποτρέπει την εμφάνιση πολιτικών αρετών, όπως η αυτονομία, η υπευθυνότητα, η πρωτοβουλία, η αλληλοβοήθεια κλπ. που ο Κρίστοφερ Λας θεωρεί χαρακτηριστικά του λαϊκισμού, εννοούμενου ως δημοκρατική ηθική. Η παρακμή των αξιών αυτών απορρέει κυρίως από την αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο με το πρόσχημα του ανοίγματος, αντικατέστησε τη δημοκρατική του αποστολή κατάρτισης πολιτών με τον ελιτισμό. Ομοίως, η σύγχρονη δημοσιογραφία αντικατέστησε τη δημοκρατική αντιπαράθεση με μια δήθεν αντικειμενικότητα.
Από ψευδαίσθηση σε ψευδαίσθηση
Η εξέγερση των ελίτ φωλιάζει σε μια πνευματική ψευδαίσθηση. Ο Κρίστοφερ Λας διακρίνει αυτή την ψευδαίσθηση στις θεραπευτικές πρακτικές – πρώτα απ’ όλα στην ψυχανάλυση – οι οποίες άκμασαν τον 20ό αιώνα. Ισχυριζόμενοι ότι προβάλλουν το ανθρώπινο πνεύμα και ότι το απαλλάσσουν από τις συγκρούσεις του, αυτοί οι νέοι επιστημονικοί κλάδοι διαχέουν την βεβαιότητα ότι η ανθρώπινη φύση τελικά θα βγει από την παιδική της ηλικία χειραφετούμενη από τις θρησκευτικές δεισιδαιμονίες. Έτσι, ο κοινωνιολόγος υποκαθιστά τη θρησκευτική ψευδαίσθηση με την πίστη στην ψευδοεπιστημονική ψυχολογία στην οποία υποβαθμίστηκε, καθώς αυτή ανθίζει στην ψευδαίσθηση του ελέγχου από τον άνθρωπο, του εαυτού του και του κόσμου. “Εκείνοι που θρηνούν”, γράφει ο Κρίστοφερ Λας, “και όσοι επιχαίρουν για το θάνατο του παρελθόντος, ξεκινούν και οι δυο από τη διαβεβαίωση ότι η εποχή μας έχει βγει από την παιδική ηλικία […]. Και οι δύο εμφορούνται στη στάση τους απέναντι στο παρελθόν από την επικρατούσα προκατάληψη που αρνείται να πιστέψει στα φαντάσματα “. Αυτές οι δύο αυταπάτες μαρτυρούν την απώλεια νοήματος του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος δεν φαίνεται αρκετά ισχυρός να επωμισθεί την αβεβαιότητα του πεπρωμένου του. Γεννημένες οι δύο τάσεις από νοοτροπίες αισιόδοξες και απαισιόδοξες αντίστοιχα, συγκεκριμενοποιήθηκαν ιστορικά στην πίστη στην πρόοδο, αφενός, και στην αντίδραση και τον ρομαντισμό, αφετέρου. Αρνούμενος την πνευματική άνεση και των δύο, ο Κρίστοφερ Λας μας προσκαλεί να συνειδητοποιήσουμε, χωρίς εξιδανικεύσεις, το βάρος του παρελθόντος και τον πνευματικό ρόλο της θρησκείας.
Ο Κρίστοφερ Λας (1932-1994) υπήρξε ιστορικός και κοινωνιολόγος, λόγιος και σημαίνων κοινωνικός κριτικός. Κρίνει θετικά τον λαϊκό πολιτισμό και επικρίνει την προοδευτική Αριστερά, η οποία βλέπει κάθε κριτική της κοινωνίας αναψυχής και της πολιτιστικής βιομηχανίας ως συντηρητισμό. Κατά τον Λας, ο ατομικισμός οδήγησε στην εμφάνιση της απομονωμένης παρακμιακής «ναρκισσιστικής προσωπικότητας». Το 1986, συμμετείχε με τον Κορνήλιο Καστοριάδη σε συζήτηση για την άνοδο του ατομικισμού στο BBC.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
